Giai đoạn 2006 - 2025, trung bình mỗi năm thiên tai gây thiệt hại kinh tế tương đương 1 - 1,5% GDP

Cảnh báo sớm đóng vai trò then chốt

Tại Diễn đàn “Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai” diễn ra chiều 25/11, TS. Cao Đức Phát - Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai cho biết, những năm qua Việt Nam liên tiếp hứng chịu nhiều trận bão, lũ trên diện rộng với mức độ nghiêm trọng và nhiều chỉ số mang tính lịch sử.

Trong ứng phó thiên tai, công tác dự phòng luôn đóng vai trò then chốt, trước hết là năng lực giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Thời gian gần đây, Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cộng đồng quốc tế đã đầu tư mạnh vào nâng cao năng lực quan trắc và dự báo, đạt nhiều tiến bộ, đặc biệt trong dự báo bão. Tuy nhiên, thiên tai ngày càng khó lường, đa dạng khiến công tác giám sát, cảnh báo vẫn còn hạn chế so với yêu cầu thực tế.

Theo ông Phát, thời điểm cả nước đang hướng về miền Trung để hỗ trợ đồng bào vượt khó cũng là lúc cần suy nghĩ sâu hơn về việc ứng dụng công nghệ để xây dựng mô phỏng cảnh báo cụ thể mưa 300 mm, 500 mm hay 700 mm sẽ gây ngập đến đâu; trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân chủ động ứng phó. Một số địa phương như Quảng Ngãi đã thí điểm mô phỏng này và cần tiếp tục hoàn thiện để phản ánh chính xác hơn thực tế.

Ông Cao Đức Phát - Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai (ở giữa) thông tin tại diễn đàn.

Trong khuôn khổ diễn đàn, các chuyên gia, nhà quản lý... cũng trình bày các tham luận, ý kiến giá trị xoay quanh các nội dung như hoạt động cảnh báo sạt lở đất nhằm xây dựng khu dân cư an toàn; cải tiến công nghệ mới trong cảnh báo mưa, lũ trong phòng chống thiên tai; các phần mềm, hệ thống hỗ trợ phòng chống thiên tai...

Giới thiệu một số dự án tiêu biểu mà Quỹ triển khai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, TS. Hạ Thúy Hạnh - Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai cho biết, hệ thống công trình cộng đồng phòng tránh thiên tai được xây dựng dưới dạng nhà 2 tầng kiên cố tại những khu vực thường xuyên xảy ra bão lũ, ngập lụt. Khi thời tiết bình thường, các công trình này phục vụ nhu cầu an sinh xã hội như lớp học, trạm y tế hay sinh hoạt văn hóa. Đến khi thiên tai xảy ra, đây trở thành nơi tránh trú an toàn cho khoảng 200 người mỗi công trình.

Từ năm 2016 đến nay, Quỹ cũng hỗ trợ các địa phương chịu hạn mặn xây mới hoặc nâng công suất 25 nhà máy và hệ thống cấp nước sạch, đồng thời cấp bồn chứa, ống bi để người dân trtrữ nước phục vụ mùa khô. Tổng giá trị hỗ trợ đạt 161 tỷ đồng tại 10 tỉnh, thành phố.

Trong công tác cảnh báo sớm, từ năm 2016 đến 2025, Quỹ đã tài trợ lắp đặt trạm đo mưa, tháp cảnh báo lũ, hệ thống cảnh báo sạt lở đất tại nhiều địa phương, góp phần nâng cao khả năng ứng phó của cộng đồng và chính quyền.

Trong thời gian tới, Quỹ đặt trọng tâm vào ứng dụng công nghệ trong cảnh báo sớm, xây dựng hệ thống giám sát và điều hành theo thời gian thực, diễn tập sơ tán tại cộng đồng, mở rộng trồng rừng ngập mặn và tăng cường năng lực ứng phó cho lực lượng cơ sở cũng như người dân...

Tư duy chủ động dựa trên dữ liệu, công nghệ trong phòng chống thiên tai

Tại diễn đàn, ông Đặng Công Hưởng - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh nhấn mạnh, cảnh báo sớm đóng vai trò then chốt trong bảo đảm an toàn đê điều và đời sống người dân, nhất là khi biến đổi khí hậu làm gia tăng các hiện tượng thời tiết cực đoan...

Những hình thái mưa lũ bất thường vượt xa quy luật lịch sử cho thấy phương thức ứng phó truyền thống “trông trời, trông nước” không còn phù hợp, đòi hỏi chuyển mạnh sang tư duy chủ động dựa trên dữ liệu và công nghệ.

Ông Hưởng cho rằng khoa học, công nghệ đang trở thành “lực lượng tuyến đầu mới” trong phòng chống thiên tai, giúp mô phỏng mưa lũ chi tiết, cảnh báo sớm nguy cơ vỡ bờ, sạt lở và úng ngập; hỗ trợ chỉ huy và ra quyết định kịp thời.

Quang cảnh diễn đàn.

Ông Nguyễn Tôn Quân - Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và truyền thông (Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai) cho biết thêm, giai đoạn 2006 - 2025, trung bình mỗi năm thiên tai làm 314 người chết và mất tích mỗi năm; thiệt hại kinh tế tương đương 1 - 1,5% GDP. Năm 2025 xuất hiện 19 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, chỉ kém kỷ lục năm 2017, trong đó nhiều cơn di chuyển nhanh, trái quy luật và 3 cơn rất mạnh đổ bộ miền Trung...

Ông Quân cảnh báo nguy cơ mưa lũ lớn vẫn hiện hữu trong những tháng cuối năm 2025, nhất là khi bão số 15 có thể xuất hiện và đổ bộ trong thời gian tới. Nhiệm vụ cấp thiết trong thời gian tới là thực hiện nghiêm Chỉ thị 42-CT/TW của Ban Bí thư, Luật Phòng, chống thiên tai và các văn bản hướng dẫn; đồng thời lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào quy hoạch phát triển ngành, vùng.

Theo ông Quân, trong tất cả các hoạt động, hoạt động dự báo, cảnh báo sớm trong giảm thiểu thiên tai rất quan trọng. Phía Cục phối hợp chặt chẽ với Cục Khí tượng Thủy văn và đơn vị kho dữ liệu để triển khai chỉ đạo điều hành kịp thời, hiệu quả. Đại diện Cục mong muốn, công tác dự báo càng chi tiết thì hướng dẫn đến người dân cũng càng hiệu quả, và giúp đảm bảo an toàn tối đa.

Bà Nguyễn Hồng Hạnh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế Xây dựng và Đô thị (Tổng hội Xây dựng Việt Nam) cho rằng, giá trị của các hệ thống và dữ liệu về mưa lũ, ngập lụt càng trở nên quan trọng trong bối cảnh hầu hết tỉnh, thành đang phải đối mặt với bão lũ, ngập lụt và phải triển khai công tác quy hoạch tỉnh. Bà Hạnh mong muốn Quỹ Cộng đồng Phòng, chống thiên tai cùng các tổ chức tham dự có thể phối hợp với Tổng hội Xây dựng để chia sẻ dữ liệu liên quan đến dự báo, đánh giá chuỗi thời gian về bão lũ, ngập lụt và các sự kiện thiên tai lớn./.