Kiến tạo giá trị, dẫn dắt tăng trưởng xanh

Khoa học và công nghệ tạo ra những bước đột phá

Là một trong những mũi nhọn của ngành Nông nghiệp và Môi trường, khoa học và công nghệ không chỉ là công cụ, mà còn là kim chỉ nam dẫn dắt ngành vượt qua khó khăn, tạo ra những bước đột phá mạnh mẽ.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, suốt 80 năm qua, khoa học và công nghệ đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng suất cây trồng và vật nuôi, góp phần quan trọng vào quá trình hiện đại hóa và phát triển bền vững của nền nông nghiệp Việt Nam.

Nhờ sự phát triển của khoa học và công nghệ, từ những nghiên cứu ban đầu còn sơ khai đã tạo nền tảng cho sự phát triển của ngành Nông nghiệp và Môi trường sau này, để Việt Nam từ một nước thiếu lương thực trở thành cường quốc xuất khẩu gạo và nhiều loại nông sản. Đến nay, hàng trăm giống lúa mới chất lượng cao đã được lai tạo và đưa vào sản xuất, giúp năng suất lúa tăng gấp 3 - 4 lần so với trước năm 1980.

Đến nay, hàng trăm giống lúa mới đã được áp dụng trong sản xuất nông nghiệp. Ảnh: Đức Thanh

Với việc áp dụng các thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại, đặc biệt là công nghệ sinh học, hàng loạt giống lúa, ngô, khoai, sắn kháng bệnh, chịu hạn, có năng suất cao được nghiên cứu và đưa vào sản xuất, như giống lúa thơm J02, Bắc Hương 9, lúa chịu mặn ST... và giống cây công nghiệp chất lượng cao như cà phê vối Tr4, TR9 năng suất cao, chống rỉ sắt, cao su GT1, chè LDP1...

Đối với ngành chăn nuôi, hiện nay, Việt Nam có 59 giống vật nuôi có năng suất và chất lượng cao được đưa vào sản xuất; 120 tiến bộ kỹ thuật được công nhận. Đặc biệt, Việt Nam là nước đầu tiên trên thế giới đã nghiên cứu và sản xuất thành công vắc-xin dịch tả lợn châu Phi (năm 2020). Hiện nay, Việt Nam có 3 loại vắc-xin phòng bệnh cho vật nuôi đã được cấp phép sản xuất và thương mại.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ sau thu hoạch như sấy lạnh, chiếu xạ... giúp giảm tỷ lệ tổn thất từ 20 - 30% xuống còn 10 - 15%, đồng thời giúp nông sản Việt Nam tiếp cận thị trường khó tính.

Các công nghệ canh tác tiên tiến như hệ thống tưới nhỏ giọt, nhà kính, nhà màng... được ứng dụng rộng rãi, giúp tiết kiệm chi phí sản xuất. Sự phát triển của công nghệ số trong nông nghiệp gần đây như ứng dụng Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain... đang mở ra cơ hội cho việc quản lý chuỗi cung ứng, truy xuất nguồn gốc, dự báo thời tiết và quản lý sản xuất thông minh.

Trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường, hệ thống bản đồ địa chính đã được lập bằng công nghệ số với công nghệ hiện đại, tốc độ thực hiện nhanh, có độ chính xác cao và chi tiết đến từng thửa đất, đáp ứng yêu cầu về chất lượng..., phục vụ hiệu quả cho công tác quy hoạch sử dụng đất, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, kiểm kê tài nguyên, kiểm soát môi trường.

Nhờ những đóng góp to lớn của khoa học và công nghệ, Việt Nam đã trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới, với các sản phẩm chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều, thủy sản..., đạt kim ngạch xuất khẩu hàng chục tỷ USD mỗi năm, khẳng định vị thế của nông nghiệp Việt Nam trên bản đồ thế giới. Khoa học và công nghệ không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực, mà còn thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững, xanh và thân thiện với môi trường, một hướng đi tất yếu trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay.

Kiến tạo động lực tăng trưởng xanh và đổi mới sáng tạo

Hướng tới kỷ niệm 100 năm thành lập nước (năm 2045), tầm nhìn phát triển của ngành Nông nghiệp và Môi trường không chỉ là tăng trưởng về sản lượng hay giá trị, mà là chuyển đổi mô hình phát triển sang nông nghiệp tri thức - kinh tế xanh - quản trị môi trường bền vững. Đây là chặng đường tiếp nối 80 năm hình thành, kiến tạo và đổi mới, nơi khoa học - công nghệ - con người trở thành trụ cột của sức mạnh quốc gia.

Trong tương lai, mỗi hecta đất không chỉ tạo ra sản phẩm, mà còn tạo ra dữ liệu, năng lượng và tri thức. Nông nghiệp Việt Nam sẽ vận hành dựa trên hệ sinh thái dữ liệu mở, nơi nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và cơ quan quản lý cùng tham gia vào chuỗi giá trị tri thức.

Công nghệ số, AI, cảm biến IoT và blockchain sẽ giúp theo dõi toàn bộ vòng đời của sản phẩm nông nghiệp, từ giống - đất - nước - khí hậu đến chế biến - lưu thông - tiêu thụ, đảm bảo minh bạch, hiệu quả và phát thải thấp.

Với sự ứng dụng của khoa học và công nghệ, ngành đang chuyển mình mạnh mẽ sang nông nghiệp 5.0 - nơi dữ liệu trở thành “đất mới” của tri thức và đổi mới sáng tạo là “nguồn năng lượng tái tạo” của phát triển.

Đến năm 2045, khoa học sẽ không còn đứng phía sau, mà đi cùng và dẫn dắt thực tiễn. Các trung tâm nghiên cứu, viện công nghệ và doanh nghiệp đổi mới sáng tạo sẽ được kết nối trong hệ thống đổi mới mở - nơi tri thức được chia sẻ, tài nguyên được sử dụng hiệu quả và sáng tạo được nhân lên. Những lĩnh vực trọng điểm có thể kể đến như công nghệ sinh học xanh, tạo ra giống cây trồng, vật nuôi thích ứng khí hậu; công nghệ tuần hoàn tài nguyên - tái chế phụ phẩm, xử lý chất thải nông nghiệp thành năng lượng; kinh tế carbon thấp - tham gia sâu vào thị trường carbon khu vực và toàn cầu...

Trong tầm nhìn mới, môi trường không còn là giới hạn của phát triển, mà là không gian nuôi dưỡng thịnh vượng. Quản trị môi trường sẽ được vận hành bằng nền tảng số, dữ liệu lớn và công nghệ giám sát hiện đại.

Hệ thống quan trắc, cảnh báo sớm đa rủi ro, dự báo khí tượng thủy văn bằng AI, cùng với mạng lưới giám sát chất lượng đất - nước - không khí - rừng - biển, sẽ giúp Việt Nam chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh sinh thái và an toàn phát triển. Với triết lý “phát triển hài hòa với tự nhiên”, ngành Nông nghiệp và Môi trường sẽ là người bảo vệ và người kiến tạo, đưa Việt Nam trở thành quốc gia sinh thái hiện đại, nhân văn và có trách nhiệm toàn cầu.

Tầm nhìn 2045 đặt con người vào trung tâm: người nông dân, nhà khoa học, kỹ sư công nghệ và cán bộ quản lý đều là những “công dân xanh” trong xã hội tri thức. Giá trị của khoa học không chỉ ở công trình nghiên cứu, mà ở khả năng lan tỏa tri thức và truyền cảm hứng đổi mới.

Chính vì vậy, giáo dục khoa học, đào tạo công nghệ xanh và xây dựng văn hóa sáng tạo sẽ trở thành những ưu tiên chiến lược. Mỗi thế hệ được nuôi dưỡng trong tinh thần “khoa học phụng sự con người - sáng tạo vì thiên nhiên” sẽ là nền móng cho một Việt Nam xanh, thông minh và hạnh phúc.