Lo dòng tiền quay lưng với ngân hàng sau những tấm biển “chỉ nhận tiền mặt”

Từ đầu tháng 6/2025, không ít cửa hàng đồng loạt treo biển “chỉ nhận tiền mặt”, từ chối thanh toán qua chuyển khoản nhằm né tránh nguy cơ bị truy thu thuế dựa trên dữ liệu giao dịch ngân hàng. Các “chiêu” như yêu cầu khách không ghi nội dung chuyển khoản, chia nhỏ dòng tiền vào nhiều tài khoản, hoặc ngụy trang doanh thu dưới hình thức “chuyển nhầm” đang ngày càng phổ biến.

Rủi ro tạo ra nền kinh tế tiền mặt "trong bóng tối"

Theo Khoản 6 Điều 10 của Nghị quyết 198/2025/QH15 ngày 17/05/2025 về một số cơ chế, chính sách đặc biệt để phát triển kinh tế tư nhân, hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh không áp dụng phương pháp khoán thuế từ ngày 01/01/2026; hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh nộp thuế theo pháp luật về quản lý thuế. Việc chuyển từ phương pháp thuế khoán sang cơ chế kê khai theo doanh thu thực tế đánh dấu một thay đổi căn bản trong cách thức quản lý thuế đối với hộ kinh doanh cá thể.

Bởi từ lâu, hình thức khoán thuế được áp dụng rộng rãi bởi tính đơn giản, song để lại nhiều bất cập về tính minh bạch và công bằng. Các hộ kinh doanh lớn có thể nộp thuế tương đương hộ nhỏ, dẫn đến thất thu ngân sách. Theo đó, từ ngày 1/1/2026, thuế khoán sẽ bị bãi bỏ hoàn toàn, mọi hộ kinh doanh đều phải kê khai thuế dựa trên dòng tiền thực tế. Cũng theo lộ trình mới, từ ngày 1/6/2025, hộ kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.

Hiện nhiều hộ kinh doanh, đặc biệt là các mô hình gia đình nhỏ đã quen với phương thức nộp thuế khoán đơn giản, không cần ghi chép sổ sách hay xử lý hóa đơn. Khi chuyển sang hình thức kê khai thuế dựa trên hóa đơn điện tử, không ít hộ lo ngại những thách thức ban đầu, từ chi phí đầu tư cho thiết bị, phần mềm, chữ ký số… đến việc làm quen với quy trình kê khai và quản lý sổ sách định kỳ.

Lo dòng tiền quay lưng với ngân hàng sau những tấm biển “chỉ nhận tiền mặt”. Ảnh: T.L.

Tuy nhiên, tâm lý e ngại kê khai đang khiến nhiều hộ kinh doanh chuyển hướng giao dịch hoàn toàn bằng tiền mặt, một bộ phận hộ kinh doanh tìm cách luồn lách, thay vì chủ động thích ứng với cơ chế thuế mới.

Xu hướng trên không chỉ gây bất tiện cho người tiêu dùng, mà còn đi ngược lại chủ trương minh bạch hóa tài chính và thúc đẩy thanh toán không tiền mặt mà Chính phủ đang theo đuổi.

Đánh giá tác động của xu hướng này lên hệ thống ngân hàng, trong báo cáo đánh giá về kinh tế vĩ mô tháng 6/2025 mới phát hành, Công ty cổ phần Chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS) cho rằng, đây là biểu hiện rõ ràng của một nền kinh tế tiền mặt "trong bóng tối” khi các giao dịch thực ngày càng thoát ly khỏi hệ thống tài chính chính thức.

Tác động đầu tiên của xu hướng này là sự suy giảm tỷ lệ CASA - nguồn vốn không kỳ hạn vốn được xem là “dòng vốn rẻ” cốt lõi của hệ thống ngân hàng. Trong điều kiện bình thường, CASA giúp ngân hàng tiết giảm chi phí vốn (COF) và duy trì lãi suất cho vay ở mức cạnh tranh.

Tuy nhiên, khi dòng tiền chuyển khoản bị né tránh và chuyển sang tiền mặt, CASA sụt giảm hoặc tăng trưởng chậm lại, khiến ngân hàng phải phụ thuộc nhiều hơn vào tiền gửi kỳ hạn, với lãi suất cao hơn, hoặc phải vay mượn trên thị trường liên ngân hàng.

Áp lực thanh khoản gia tăng, phần lớn ngân hàng giảm CASA

Thống kê quý I/2025 của Chứng khoán SHS cho thấy, tỷ lệ CASA giảm tại 21/27 ngân hàng lớn, một con số đáng lo ngại cho thấy áp lực thanh khoản ngày càng rõ rệt. Dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến biến động CASA, nhưng tâm lý rút tiền mặt để “tránh bị soi” là một nhân tố quan trọng, góp phần làm suy yếu vòng tuần hoàn vốn trong hệ thống tài chính. Các ngân hàng vì thế phải đối mặt với chi phí vốn tăng, buộc phải điều chỉnh chính sách sản phẩm, khuyến mãi, giảm phí để hút lại dòng tiền, nhưng hiệu quả vẫn còn bỏ ngỏ.

Đồ hoạ: Ánh Tuyết.

Theo đó, SeABank dẫn đầu mức giảm sâu nhất toàn ngành, khi CASA giảm gần 50%, khiến tỷ trọng tiền gửi không kỳ hạn của ngân hàng này giảm mạnh từ 18,75% xuống chỉ còn 9,88%. Nhiều ngân hàng khác cũng ghi nhận mức giảm hai chữ số gồm: VietABank (giảm 38,2%), VietBank (29,36%), Eximbank (18,32%), ABBank (15,96%)...

Ngay cả các ngân hàng lớn có nền tảng khách hàng vững mạnh cũng không tránh khỏi đà sụt giảm. Đơn cử: Vietcombank giảm 4,92%, MB giảm 7,35%, Techcombank giảm 6,47%, trong khi VietinBank chỉ giảm nhẹ 0,24%.

Một vài trường hợp ngoại lệ giữ được đà tăng, như KienlongBank tăng 16,88%, dù quy mô còn khá khiêm tốn. Các ngân hàng khác như VIB, OCB, Nam A Bank và ACB cũng ghi nhận tăng trưởng dương về CASA.

Để đảm bảo quá trình chuyển đổi sang cơ chế kê khai thuế điện tử diễn ra hiệu quả và đồng bộ, theo nhóm chuyên gia SHS, cần có cách tiếp cận mềm dẻo, hỗ trợ quá trình chuyển đổi hợp lý, đi kèm đào tạo cho hàng triệu hộ kinh doanh, đặc biệt là nhóm người lớn tuổi hoặc ít tiếp xúc với công nghệ.

Bên cạnh đó, có thể xem xét áp dụng các biện pháp hỗ trợ cụ thể như: miễn hoặc giảm phí phần mềm hóa đơn điện tử, trợ giá chữ ký số, hỗ trợ chi phí thiết bị đầu cuối. Dù mức hỗ trợ không quá lớn, nhưng có thể tạo ra hiệu ứng tâm lý tích cực, khuyến khích hộ kinh doanh chủ động tham gia và sẵn sàng thích nghi với cơ chế mới.

Về lâu dài, cần cải thiện hạ tầng thanh toán, mở rộng dịch vụ ngân hàng số và cung cấp giải pháp tài chính vi mô sẽ giúp hộ kinh doanh thuận tiện hơn trong giao dịch và góp phần đưa hoạt động kinh tế “ra ánh sáng”.

"Đích đến sau cùng là một hệ sinh thái nơi “bà bán bún” cũng có thể trở thành chủ hộ có kỹ năng tài chính" - chuyên gia SHS ví von./.