Mạng xã hội - sức mạnh lớn, thách thức nhiều

Trong kỷ nguyên số, chúng ta không thể phủ nhận vai trò, tác động của mạng xã hội. Ảnh tư liệu

Từ những “từ khóa của năm”…

Để đo sự quan tâm của công chúng, một số tổ chức đề xuất các từ khóa của năm. Ví dụ, Nhà xuất bản từ điển Collins (Anh) đã chọn AI - chữ viết tắt của cụm từ “trí tuệ nhân tạo” - là từ khóa của năm 2023. Trong năm 2024, từ điển Oxford công bố cụm từ đại diện là brain rot (thối não). Thuật ngữ này được Oxford định nghĩa là “sự suy giảm trạng thái tinh thần hoặc trí tuệ của một người, đặc biệt được xem là kết quả của việc tiêu thụ quá mức các nội dung trực tuyến tầm thường”.

Năm 2025, Nhà xuất bản Đại học Oxford đã công bố top 3 ứng viên cho "Từ của năm 2025" gồm: Aura farming (xây hình ảnh cá nhân ấn tượng), Biohack (tối ưu sức khỏe, tuổi thọ) và Rage Bait (nội dung gây giận dữ để câu view).

Ba thuật ngữ này không chỉ là hiện tượng ngôn ngữ, mà còn phản ánh rõ những mối quan tâm và hành vi đang định hình đời sống số: từ hình ảnh cá nhân, sức khỏe đến cách người dùng mạng tương tác với nội dung gây sốc.

"Aura farming" được Nhà xuất bản Đại học Oxford định nghĩa là "việc nuôi dưỡng một hình mẫu hư cấu công chúng ấn tượng, hấp dẫn, có thần thái thông qua cách hành xử hoặc tạo dựng hình ảnh nhằm truyền tải vẻ tự tin, cool, bí ẩn".

"Biohack" là hành vi cố gắng "tối ưu hóa" thể chất hoặc tinh thần từ sức khỏe, tuổi thọ đến hiệu suất làm việc thông qua thay đổi chế độ ăn, thói quen sinh hoạt hoặc sử dụng thuốc, thiết bị, công nghệ hỗ trợ. Đây cũng là minh chứng cho một thế giới nơi mọi người quan tâm hơn bao giờ hết đến sức khỏe thể chất, tinh thần và năng suất cá nhân.

Còn "Rage bait" chỉ những nội dung trực tuyến được thiết kế cố ý để khơi gợi giận dữ, phẫn nộ hoặc tranh cãi, nhằm thu hút tương tác và lượt xem.

Nhà xuất bản Đại học Oxford ghi nhận thuật ngữ này tăng gấp ba lần so với năm ngoái, phản ánh thực tế ngày càng nhiều nội dung mạng nhắm vào việc gây sốc và kích thích cảm xúc nhằm tăng sự chú ý của người xem.

Hiện tượng này hé lộ mặt tối của mạng xã hội: sức hấp dẫn của scandal, tranh luận, phân cực, tất cả đều là một phần của "kinh tế chú ý" mà các nền tảng số và truyền thông hiện đại khai thác.

… cho thấy sự khuynh đảo của mạng xã hội

Hầu hết những từ khóa của năm được nêu lên đều liên quan mật thiết đến trí tuệ nhân tạo, mạng xã hội. AI thì khỏi nói rồi, suốt mấy năm qua và cho đến năm 2025 này, AI vẫn vô cùng “hot”. Việc đưa AI vào ứng dụng đã có những bước tiến vượt bậc ở nhiều lĩnh vực trong đời sống và khiến mạng xã hội càng thu hút hơn. AI được nghiên cứu đưa vào chẩn đoán, điều trị bệnh, AI tổng hợp kiến thức, biên dịch, tạo video, lồng tiếng, sáng tác nhạc… Có những ca khúc sử dụng AI để sáng tác và thể hiện, làm mưa làm gió năm qua, khiến cho ngay cả các ca sỹ cũng phải cover, như bản “Say một đời vì em” chẳng hạn.

Cuộc sống hiện đại với các nền tảng mạng xã hội được trợ giúp bằng công cụ tiện dụng và phổ biến là chiếc điện thoại thông minh. Nhiều người dùng mạng xã hội để xây hình ảnh cá nhân ấn tượng, mà xu hướng gần đây là: giàu có, thành công, cuộc sống xa hoa với lâu đài, siêu xe, đi du lịch khắp nơi, tiêu dùng hàng hiệu… Nhưng cũng vì thế mà nhiều người “ngã ngựa” vì bị lộ tẩy những mặt trái đằng sau vẻ hào nhoáng đó. Những vụ việc nổi cộm như Mailisa, Thùy Tiên, Ngân 98, Hoàng Hường, Nguyễn Hòa Bình, Phó Đức Nam… bị bắt, điều tra với các tội danh lừa đảo, trốn thuế, sản xuất và buôn bán hàng giả, hầu hết đều là những đối tượng nổi danh trên mạng xã hội.

Hơn thế nữa, còn có nhiều người làm lố trên mạng xã hội, sản xuất những nội dung trực tuyến được thiết kế theo chủ đích cố ý khơi gợi giận dữ, phẫn nộ hoặc tranh cãi, nhằm thu hút tương tác và lượt xem, như nội dung từ khóa "Rage bait" ở trên đã đề cập đến. Xu hướng này hiện đang phổ biến trên mạng xã hội thế giới và Việt Nam chúng ta cũng không ngoại lệ.

Trong nhóm này có những hành vi cố ý gây sốc bằng cách làm tin giả, gây ra những hoang mang trong xã hội, thậm chí có thể kích động bạo lực hoặc tổn hại đến sức khỏe, tính mạng của nhiều người. Ngay giữa đợt bão lũ miền Trung xảy ra tháng qua, chúng ta đã chứng kiến sự xuất hiện của khá nhiều hoang tin, những video ở nước khác được gán mác Việt Nam, những cảnh ngộ do AI dàn dựng để chủ nhân đứng sau các video này kêu gọi tiền từ thiện vào túi họ!

Sau những vụ việc nổi cộm tại Việt Nam, chúng ta nhìn lại cũng phải giật mình, vì trên “xã hội ảo” đó, người ta lừa công chúng quá dễ. Vừa quảng cáo, tung sản phẩm kẹo rau củ kera được 3 tháng đã bán được 135.325 hộp ra thị trường, thu về hàng chục tỷ đồng. Các sản phẩm từ kem dưỡng da, trị nám, sữa rửa mặt đến kem chống nắng… của công ty Mailisa đều được hai vợ chồng Mai và Khánh đặt gia công tại Trung Quốc rồi nhập bằng container vào Việt Nam, phù phép thành sản phẩm nhập từ Hồng Kông… mà nhiều người tiêu thụ vẫn tin tưởng đặt mua.

Sự dễ dãi của người tiêu dùng khi mua hàng trên mạng nhiều khi do thần tượng về cuộc sống giàu sang, vẻ xinh đẹp, bị lừa vì vỏ bọc “làm từ thiện”, sống tình nghĩa của người bán hàng. Một số người khác thì không thể xa rời chiếc điện thoại thông minh và dần trở nên lệ thuộc nó, đặt hàng trên mạng như một thói quen, xem tin mạng và like dạo là việc quan trọng không thể thiếu mỗi ngày. Còn rất nhiều người, đặc biệt là người cao tuổi, bị các clip tư vấn chữa bệnh, quảng cáo thuốc, thực phẩm chức năng mê hoặc, suốt ngày nghe trên mạng bác sỹ phụ khoa tư vấn về bệnh tim mạch, thầy lang bán thuốc khẳng định chữa khỏi ung thư 100%... để rồi tiền mất, tật mang./.