Phòng ngừa tội phạm chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng

Phòng ngừa tội phạm chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng. Ảnh minh họa từ nguồn internet

Tội phạm mạng chiếm đoạt hàng tỷ USD

Theo báo cáo năm 2023 của Liên minh Chống lừa đảo toàn cầu (GASA) phối hợp với Dự án xã hội chống lừa đảo, số tiền mà người dân Việt Nam bị lừa đảo qua mạng đã lên tới 16 tỷ USD.

Cùng thời điểm đó, Cục An toàn thông tin thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông đã phát hành cuốn “Cẩm nang nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến”, liệt kê 24 nhóm hành vi lừa đảo phổ biến như: lừa đảo combo du lịch giá rẻ, giả mạo thương hiệu để phát tán tin nhắn và lừa đảo "khóa sim" do chưa chuẩn hóa thuê bao... Ngoài ra, cuốn cẩm nang còn cung cấp các khuyến nghị và biện pháp xử lý khi gặp phải lừa đảo trực tuyến.

Tình hình tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng đã gia tăng mạnh mẽ sau đại dịch Covid-19. Để đối phó với tình trạng này, Bộ Công an đã tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 21/CT-TTg vào tháng 5/2020 về việc tăng cường các biện pháp phòng ngừa và xử lý tội phạm lừa đảo. Đồng thời, Bộ Công an cũng chỉ đạo các lực lượng chuyên trách triển khai kế hoạch phòng ngừa và đấu tranh với loại tội phạm này.

Các chiến dịch tuyên truyền rộng rãi đã được thực hiện qua nhiều phương tiện thông tin đại chúng nhằm nâng cao nhận thức của người dân, giúp họ dễ dàng nhận diện các dấu hiệu lừa đảo và kịp thời báo cáo với các cơ quan chức năng.

Nguyên nhân gia tăng tội phạm lừa đảo qua mạng

Dù đã có nhiều nghiên cứu và bài báo khoa học phân tích các bất cập trong hệ thống pháp luật, nhưng có thể chỉ ra một số nguyên nhân chính dẫn đến sự gia tăng tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản qua mạng hiện nay.

Thứ nhất, sự hạn chế về nhận thức của người dân đối với loại tội phạm này. Các nhóm xã hội dễ bị tổn thương như: người cao tuổi, phụ nữ, trẻ em, sinh viên và người có thu nhập thấp là những đối tượng mà tội phạm lừa đảo thường nhắm tới. Những nhóm này có khả năng nhận diện các dấu hiệu lừa đảo thấp, trong khi việc sử dụng thiết bị kết nối mạng như điện thoại thông minh và máy tính lại phổ biến trong các nhóm này.

Thứ hai, tội phạm lừa đảo lợi dụng tâm lý mong muốn cải thiện tài chính của nhiều người trong bối cảnh nền kinh tế gặp khó khăn sau đại dịch Covid-19. Những hình thức lừa đảo phổ biến bao gồm: mời gọi nạn nhân tham gia các nhóm đầu tư giả mạo, tuyển cộng tác viên trực tuyến, hoặc làm quen qua các ứng dụng hẹn hò trực tuyến để dụ dỗ nạn nhân tham gia đầu tư. Các đối tượng này thường sử dụng những thủ đoạn tinh vi như giả mạo ngân hàng hoặc các sàn thương mại điện tử, gửi email với nội dung thông báo trúng thưởng hoặc yêu cầu xác nhận giao dịch để chiếm đoạt thông tin và tiền trong tài khoản.

Thứ ba, một số đối tượng lừa đảo sử dụng phương thức "ám thị tâm lý" hay "thao túng tâm lý" để chiếm đoạt tài sản. Phương thức này đánh vào tâm lý lo sợ của nạn nhân khi họ cảm thấy bị đe dọa hoặc bị khống chế về mặt tinh thần. Những người có ít kiến thức chuyên môn hoặc đang gặp khó khăn trong cuộc sống thường dễ dàng bị ám thị và thực hiện các yêu cầu mà kẻ lừa đảo đưa ra. Đặc biệt, những người từng vi phạm pháp luật như liên quan đến các khoản vay tín dụng đen hoặc vi phạm hôn nhân thường dễ rơi vào bẫy của tội phạm vì sợ bị phát hiện.

Thứ tư, một số nạn nhân không muốn hoặc không biết cách trình báo với cơ quan chức năng vì thủ tục pháp lý phức tạp hoặc vì họ cho rằng, việc thu hồi tài sản đã mất là không khả thi. Mặc dù đã có nhiều hướng dẫn về việc tố cáo tội phạm lừa đảo, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ các quy trình pháp lý và có đủ khả năng thu thập chứng cứ. Tâm lý ngại ngùng và lo sợ về khả năng thu hồi tài sản cũng là yếu tố làm giảm số lượng báo cáo về các vụ lừa đảo trực tuyến.

Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng ngừa

Để nâng cao hiệu quả phòng ngừa tội phạm lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên mạng, cần triển khai đồng bộ nhiều biện pháp từ các cơ quan chức năng, truyền thông và cộng đồng xã hội.

Ảnh minh họa từ nguồn internet

Thứ nhất, Bộ Công an cần đẩy mạnh công tác phòng ngừa xã hội và nghiệp vụ, đồng thời chỉ đạo các đơn vị chức năng xử lý nghiêm minh các vụ việc liên quan đến lừa đảo trực tuyến. Việc đơn giản hóa thủ tục trình báo tội phạm, tăng cường các kênh tiếp nhận thông tin như đường dây nóng và hộp thư điện tử, là cần thiết để tạo điều kiện thuận lợi cho nạn nhân tố giác tội phạm.

Thứ hai, cần tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền qua các phương tiện truyền thông đại chúng để nâng cao ý thức của người dân về các hình thức lừa đảo trực tuyến. Các cơ quan báo chí có thể phối hợp với các tổ chức xã hội và các công ty truyền thông để đa dạng hóa hình thức tuyên truyền, ví dụ như phát tờ rơi, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về an toàn mạng, và sản xuất phim ngắn minh họa về các chiêu trò lừa đảo. Đặc biệt, việc tập trung tuyên truyền cho các nhóm dễ bị tổn thương như người cao tuổi, sinh viên và người lao động thu nhập thấp là rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ họ trở thành nạn nhân.

Thứ ba, cần tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong và ngoài nước để kiểm tra, rà soát các văn bản pháp luật hiện hành liên quan đến các lĩnh vực dễ bị tội phạm lừa đảo lợi dụng như đầu tư tài chính, thanh toán điện tử, và kinh doanh qua mạng. Việc bổ sung và sửa đổi các văn bản luật để phù hợp với tình hình thực tế cũng như hoàn thiện quy chế phối hợp sẽ giúp ngăn chặn và thu hồi tài sản bị chiếm đoạt hiệu quả hơn.