Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi): Bước ngoặt lớn giải phóng nguồn lực cho phát triển

Điểm mới của luật sẽ tạo cơ chế linh hoạt, chủ động hơn, tối ưu hóa tiềm năng đổi mới sáng tạo cho các cấp, đơn vị. Ảnh: Đức Thanh

Củng cố vai trò của trung ương, khơi thông nguồn lực của địa phương

Một trong những nội dung trọng tâm của Luật Ngân sách Nhà nước (sửa đổi) là những điều chỉnh mang tính chiến lược, thể hiện sự cân bằng giữa việc củng cố vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và tăng tính chủ động cho địa phương.

Luật quy định phân chia tiền sử dụng đất và tiền thuê đất theo hướng thành phố Hà Nội hưởng 100%, các địa phương không nhận cân đối hưởng 80%, ngân sách trung ương hưởng 20%, các địa phương nhận bổ sung cân đối hưởng 85%, ngân sách trung ương hưởng 15%. Việc chia sẻ nguồn thu nhằm điều tiết hiệu quả hơn, đảm bảo nguồn lực cho cả trung ương và địa phương, khắc phục tình trạng vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương có xu hướng giảm, ảnh hưởng đến việc thực hiện các nhiệm vụ quan trọng của quốc gia.

Đồng thời, để tăng cường tính chủ động cho địa phương, Luật đã trao quyền cho HĐND cấp tỉnh được ban hành một số khoản phí, lệ phí ngoài danh mục đã quy định trong Luật Phí và lệ phí. Đây là một bước tiến quan trọng, giải quyết vướng mắc thực tiễn khi nhiều loại phí, lệ phí chưa được quy định danh mục nhưng lại rất cần thiết để quản lý và tạo nguồn thu tại địa phương. Điều này không chỉ cung cấp công cụ quản lý nhà nước hiệu quả hơn mà còn bổ sung nguồn thu đáng kể, giúp địa phương chủ động hơn trong việc đáp ứng các nhiệm vụ chi, đặc biệt trong bối cảnh cần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Thêm vào đó, việc sửa đổi quy định về mức dư nợ vay của chính quyền địa phương từ 3 nhóm xuống còn 2 nhóm và nâng mức dư nợ vay sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho địa phương trong việc huy động vốn đầu tư phát triển, đặc biệt là cho các dự án hạ tầng quan trọng.

Tăng tính linh hoạt, nâng cao trách nhiệm trong điều hành ngân sách

Một đổi mới quan trọng nữa là về phân cấp, phân quyền. Luật Ngân sách Nhà nước (sửa đổi) quy định Chính phủ được điều chỉnh dự toán thu, chi của một số bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, cơ quan khác ở trung ương và một số tỉnh, thành phố (thẩm quyền hiện thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội); điều chỉnh mức vay, bội chi ngân sách giữa các địa phương (thẩm quyền hiện thuộc Quốc hội). Việc điều chỉnh này phải bảo đảm không làm tăng tổng mức vay, bội chi ngân sách nhà nước, định kỳ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.

Nhằm tạo điều kiện sử dụng nguồn tăng thu so với dự toán, dự toán chi còn lại của cấp ngân sách một cách chủ động, kịp thời, hiệu quả, Luật cũng quy định giao Chính phủ quản lý điều hành, báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội kết quả thực hiện và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất. Đồng thời, quy định tương ứng việc giao UBND các cấp sử dụng nguồn tăng thu so với dự toán và dự toán chi còn lại của ngân sách địa phương.

Những quy định này đã bám sát tinh thần "cấp nào, cơ quan nào thực hiện kịp thời, hiệu quả thì giao cấp đó, cơ quan đó thực hiện" và "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Thẩm quyền mới tạo điều kiện cho Chính phủ linh hoạt hơn trong điều hành tổng thể, giao trách nhiệm rõ ràng cho Thủ tướng Chính phủ trong việc giao nhiệm vụ thu, chi, phân bổ chi tiết và sử dụng dự phòng ngân sách trung ương.

Cùng với đó, nâng cao trách nhiệm của thủ trưởng đơn vị trong thực hiện chi ngân sách, đảm bảo quyền hạn đi đôi với trách nhiệm giải trình. Các địa phương sẽ có thêm công cụ để chủ động ứng phó với tình hình kinh tế biến động, từ đó tăng cường tính tự chủ và năng lực phản ứng chính sách tại cấp cơ sở.

Đáng chú ý, Luật cũng bỏ quy định về "thời kỳ ổn định ngân sách" kéo dài 5 năm. Cơ chế cũ thường gây ra sự "co kéo, căng thẳng" khi xác định dự toán và khó khăn khi thu ngân sách có biến động lớn. Với việc bãi bỏ quy định này, ngân sách nhà nước sẽ linh hoạt hơn trong việc thích ứng với các thay đổi kinh tế vĩ mô, củng cố vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương trong điều tiết vĩ mô, đồng thời vẫn đảm bảo tính chủ động cho ngân sách địa phương trong việc cân đối nguồn lực hàng năm.

Đòn bẩy cho sự phát triển

Không chỉ là công cụ điều hành tài chính, điểm mới nữa của Luật là những quy định mang tính “đòn bẩy” cho sự phát triển. "Thể chế hóa chủ trương đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và sắp xếp bộ máy hành chính theo các nghị quyết, kết luận của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Luật bổ sung quy định về: nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Khoa học và Công nghệ; phân cấp cho chính quyền địa phương trong việc lập dự toán, chấp hành ngân sách đối với lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; đơn giản hóa thủ tục kiểm soát chi ngân sách. Những điều này sẽ tạo cơ chế linh hoạt, chủ động hơn, tối ưu hóa tiềm năng đổi mới sáng tạo cho các cấp, đơn vị" - Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng báo cáo tại Quốc hội cho hay.

Với việc có hiệu lực từ năm ngân sách 2026 (riêng các quy định về khoa học, công nghệ, chuyển đổi số có hiệu lực từ 1/7/2025), Luật Ngân sách Nhà nước (sửa đổi) được kỳ vọng là một bước tiến quan trọng trong cải cách quản trị tài chính công, góp phần xây dựng nền tài chính quốc gia hiệu quả, minh bạch hơn trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước.