Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng: Vay ODA phải đảm bảo hiệu quả tài chính, không vay bằng mọi giá

Sáng 18/11, trong phiên họp của Quốc hội thảo luận về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng đã có phát biểu giải trình, làm rõ nhiều nội dung đại biểu quan tâm.

Ngân hàng thương mại được tham gia cho vay lại

Theo Bộ trưởng, dự thảo Luật dự kiến sửa 23/63 điều có tính gắn kết mật thiết để đáp ứng 3 mục tiêu gồm: triển khai phân cấp phân quyền, giảm thủ tục hành chính; thống nhất với các Luật đã được ban hành, sửa đổi; xử lý các vướng mắc trong việc tiếp cận và sử dụng vốn vay nước ngoài.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày tại Quốc hội

Trước hết, về tính thống nhất của dự án luật trong hệ thống pháp luật, Bộ Tài chính đã phối hợp với Bộ Ngoại giao rà soát để bảo đảm các quy định thống nhất. Dự thảo tập trung vào thẩm quyền đàm phán, ký kết, phê duyệt điều ước quốc tế, đồng thời cắt giảm đáng kể các khâu trung gian và phân quyền mạnh mẽ hơn. Tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo sẽ chỉ giữ lại một số trường hợp đặc thù, còn lại sẽ tuân thủ Luật Điều ước quốc tế và quy trình chi tiết sẽ được hướng dẫn bằng nghị định của Chính phủ.

Đối với Luật Các tổ chức tín dụng, quy định về khoản cho vay lại của ngân hàng thương mại chịu rủi ro tín dụng không tính vào tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với một khách hàng và người có liên quan của khách hàng đã được Bộ Tài chính trao đổi và thống nhất với Ngân hàng Nhà nước, bảo đảm không xung đột với các quy định về an toàn vốn.

Về nguyên tắc cho vay lại đối với địa phương và đơn vị sự nghiệp công lập, Bộ trưởng nêu rõ dự thảo luật kế thừa tinh thần Luật năm 2017 nhưng mở thêm cơ chế cấp phát cho đơn vị sự nghiệp công lập và địa phương. Trên cơ sở Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá triển triển giáo dục và đào tạo của Bộ Chính trị, đơn vị sự nghiệp công lập chưa bảo đảm mức độ tự chủ tài chính có thể được xem xét cấp phát vốn ODA. Các dự án khác của đơn vị sự nghiệp công lập vẫn thực hiện theo cơ chế cho vay lại một phần, nhằm không tạo ra sự ỷ lại và chia sẻ trách nhiệm trả nợ với ngân sách.

Đối với thẩm quyền phê duyệt đề xuất khoản vay, Bộ trưởng kiến nghị Quốc hội giữ nguyên quy định Thủ tướng Chính phủ phê duyệt để phù hợp quan điểm Chính phủ thống nhất chỉ đạo, quyết định về định hướng thu hút, quản lý, sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi nước ngoài.

Một trong những nội dung quan trọng nữa của dự thảo là cơ chế cho vay lại qua ngân hàng thương mại. Bên cạnh cho vay qua Ngân hàng Phát triển Việt Nam theo luật hiện hành, dự thảo luật bổ sung ngân hàng thương mại nhằm loại bỏ cơ chế độc quyền, tăng cạnh tranh, nâng cao chất lượng thẩm định, hạn chế rủi ro tín dụng cho ngân sách, Bộ trưởng cho hay.

Theo gợi ý tiếp thu ý kiến đại biểu, Bộ Tài chính dự kiến trình Chính phủ quy định tại Nghị định nguyên tắc chia sẻ rủi ro tín dụng theo hướng ngân hàng thương mại chịu khoảng 10%, còn Chính phủ chịu phần còn lại là 90%, thay vì ngân hàng không chịu rủi ro như hiện hành. Cách làm này sẽ nâng cao trách nhiệm của các tổ chức cho vay lại.

Điều chỉnh quy trình, sửa Luật để đẩy nhanh triển khai vốn vay ODA

Liên quan đến quản lý nợ chính quyền địa phương, Bộ trưởng cho biết dự thảo luật đã quy định chặt chẽ để bảo đảm việc phát hành trái phiếu của các địa phương nằm trong hạn mức dư nợ vay và bội chi được giao. Đối với lãi suất phát hành, Bộ Tài chính sẽ trình sửa đổi nghị định hướng dẫn để làm rõ hơn khung lãi suất, quy trình phát hành và trách nhiệm của các tỉnh.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng trình bày tại Quốc hội.

Đối với bảo lãnh Chính phủ, có ý kiến đại biểu đề nghị nghiên cứu đối tượng để bảo lãnh cho các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp ngoài nhà nước được vay vốn ODA, tuy nhiên phải đảm bảo an toàn nợ công. Bộ trưởng khẳng định pháp luật hiện hành không hạn chế loại hình doanh nghiệp được xem xét bảo lãnh. Tuy nhiên, để bảo đảm an toàn nợ công, Bộ sẽ tiếp thu ý kiến thẩm tra, đề xuất áp dụng điều kiện doanh nghiệp không bị lỗ trong ba năm liên tiếp, trừ trường hợp được xếp hạng tín nhiệm quốc tế ngang bằng hoặc thấp hơn một bậc so với tín nhiệm quốc gia. Quy định này nhằm tăng tính khả thi và hạn chế rủi ro cho ngân sách.

Giải thích thêm về vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm là việc triển khai các dự án vay vốn ODA kéo rất dài, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho hay đây cũng là vấn đề cá nhân ông cũng như Bộ Tài chính và Chính phủ rất trăn trở. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo và việc sửa Luật lần này cũng là một bước hoàn thiện thể chế để tháo gỡ.

Về nguyên nhân, Bộ trưởng chia sẻ là do cả hai phía. Quy định trong nước trước đây còn rườm rà, nhiều tầng nấc, trong khi yêu cầu của nhà tài trợ có những khác biệt lớn với chính sách trong nước, chẳng hạn trong vấn đề bồi thường giải phóng mặt bằng. Ông cũng dẫn thông tin từ World Bank cho biết bình quân ở các nước chỉ mất 12- 15 tháng để thực hiện một khoản vay, trong khi Việt Nam có thể mất vài năm.

Từ thực tế này, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết đã chỉ đạo trực tiếp để chỉnh sửa, trình cấp có thẩm quyền điều chỉnh các quy định, nhằm đảm bảo một khoản vay ODA của Việt Nam cũng chỉ mất từ 12 - 15 tháng. Đây là nỗ lực rất lớn của Chính phủ, Bộ Tài chính để điều chỉnh quy trình, đồng thời đưa vào luật những cải cách cần thiết.

Bộ trưởng cũng nhấn mạnh thêm, ngoài thể chế, khó khăn lớn nằm ở khâu tổ chức thực hiện tại địa phương - đặc biệt là giải phóng mặt bằng, khiến nhiều dự án không thể giải ngân đúng hạn và phải bị thu hồi vốn. Ông bày tỏ kỳ vọng việc sửa đổi Luật Quản lý nợ công cùng với Luật Đầu tư công lần này sẽ đẩy nhanh tiến độ thu xếp và thực hiện các khoản vay ODA.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng nhấn mạnh điều kiện quan trọng là mọi dự án ODA phải bảo đảm hiệu quả tài chính. “Chỉ khi chúng ta đảm bảo hiệu quả tài chính thì mới không lo đến lạm phát, không lo đến gánh nặng nợ quốc gia. Đây là điều kiện tiên quyết khi xem xét vay chứ không phải chúng ta vay bằng mọi giá. Vay lợi ích gì cũng tốt nhưng lợi ích tài chính phải đảm bảo” - Bộ trưởng khẳng định quan điểm nhất quán.