Dự thảo Luật Quản lý nợ công sửa đổi: Mở rộng khả năng tiếp cận vốn vay cho doanh nghiệp, địa phương

“Mở van” cần đi cùng cơ chế kiểm tra, giám sát kịp thời

Phát biểu tại phiên họp, các đại biểu Quốc hội tán thành cao với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý nợ công.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP. Hồ Chí Minh) đánh giá, dự thảo thể hiện nỗ lực lớn của cơ quan soạn thảo trong việc minh bạch hóa quy trình vay, sử dụng, trả nợ công; đồng thời làm rõ thẩm quyền của các cơ quan trong đàm phán, ký kết và quản lý các khoản vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài.

Theo đại biểu, dự thảo đã có những sửa đổi lớn và quan trọng về trình tự, thủ tục vay ODA, vay ưu đãi nước ngoài. Tuy nhiên, đại biểu đề nghị bổ sung yêu cầu đánh giá “đủ năng lực quản trị dự án” của các cơ quan đề xuất vay, đặc biệt là UBND tỉnh và doanh nghiệp nhà nước. Bởi trên thực tiễn nhiều địa phương đề xuất dự án vay ODA nhưng không đủ năng lực quản lý dẫn tới chậm giải ngân, đội vốn, kéo dài thời gian thực hiện.

Hiện nay, nhiều địa phương còn phụ thuộc lớn vào bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương. Ảnh: Đức Thanh

Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất bổ sung cơ chế cho vay lại qua ngân hàng thương mại. Cho rằng đây là vấn đề cần thiết, song đại biểu Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc nội dung “cho vay lại mà không chịu rủi ro” để làm rõ trách nhiệm của các tổ chức tín dụng.

Đề cập tới việc Quốc hội vừa thông qua kế hoạch ngân sách năm 2026 với tỷ lệ thống nhất rất cao, đại biểu Trần Hoàng Ngân (đoàn TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, điều này thể hiện sự đồng thuận đối với chính sách tài khóa để hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng 2 con số. Tuy nhiên, ông bày tỏ băn khoăn vì dự toán bội chi năm 2026 là 605.000 tỷ đồng, mức bội chi tăng từ 3,2% lên 4,2% GDP trong khi GDP dự kiến khoảng 14,3 triệu tỷ đồng. Nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ gần 1 triệu tỷ đồng, dù vẫn trong giới hạn luật định nhưng là con số rất lớn.

Trong bối cảnh đó, đại biểu lưu ý việc sửa Luật Quản lý nợ công lần này “đã mở van” theo xu thế đẩy mạnh phân cấp, phân quyền. Việc tin tưởng, giao trách nhiệm cho địa phương quyết định phát hành trái phiếu chính quyền địa phương là đúng, song đại biểu nhấn mạnh phải kiểm soát trong phạm vi dự toán.

Theo dự toán, bội chi ngân sách địa phương năm 2026 dự kiến là 22.100 tỷ đồng, tuy nhỏ so với quy mô chung, nhưng nằm trong tổng bội chi cao. Vì vậy, cần cơ chế báo cáo, giám sát để kịp thời “chặn lại”, tránh vượt dự toán, nhằm không gây áp lực lên thị trường tài chính và mặt bằng lãi suất trong bối cảnh lãi suất có xu hướng tăng, doanh nghiệp còn nhiều khó khăn, đại biểu Trần Hoàng Ngân đề nghị.

Cũng liên quan đến nội dung này, đại biểu Phạm Trọng Nhân đề nghị có thêm các “hàng rào an toàn” đối với vốn cấp phát lại. Dự thảo giao Chính phủ quy định trường hợp cấp phát vốn ODA và vay ưu đãi cho UBND tỉnh, thành phố và đơn vị sự nghiệp công lập. Hiện nay, nhiều địa phương còn phụ thuộc lớn vào bổ sung cân đối từ ngân sách trung ương. Nếu không có tiêu chí rõ ràng về tỷ lệ tự chủ, hiệu quả đầu tư công, trần nợ, thu ngân sách, đại biểu cho rằng dễ dẫn đến tâm lý “không vay được thì xin cấp phát”.

Thu hút nguồn vốn mới phục vụ mục tiêu tăng trưởng 2 con số

Phát biểu giải trình tại Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trân trọng cảm ơn các đại biểu đã dành thời gian và tâm huyết góp ý sâu sắc cho dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quản lý nợ công.

Bộ trưởng nêu rõ các trụ cột về cải cách trong giai đoạn tới đều đã được thể hiện trong Luật Quản lý nợ công, bao gồm bổ sung, sửa đổi các quy định để thực hiện phân cấp, phân quyền đối với quy trình phê duyệt các kế hoạch vay trả nợ, hoạt động vay trả nợ nước ngoài của Chính phủ, vay của chính quyền địa phương đảm bảo đồng bộ với Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công sửa đổi.

Đồng thời, dự thảo điều chỉnh các quy định về huy động, sử dụng vốn vay nước ngoài của Chính phủ để đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án sử dụng vốn vay nước ngoài. Việc hoàn thiện cơ chế sẽ mở rộng kênh thu hút vốn mới, đáp ứng nhu cầu vốn rất lớn phục vụ mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn mới.

Luật cũng mở rộng thêm nhiều cơ hội và khả năng tiếp cận các dự án sử dụng vốn ODA và vay ưu đãi đối với các địa phương, doanh nghiệp, các đơn vị sự nghiệp công lập và cả các doanh nghiệp tư nhân được giao nhiệm vụ đầu tư công theo quy định.

Đối với các vấn đề cụ thể đại biểu nêu, Bộ trưởng cho biết nguyên tắc cho vay lại đối với địa phương và đơn vị sự nghiệp công lập được kế thừa Luật năm 2017, nhưng mở thêm cơ chế cấp phát cho đơn vị sự nghiệp công lập và địa phương.

Trên cơ sở Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia và Nghị quyết

71-NQ/TW về đột phá triển triển giáo dục và đào tạo của Bộ Chính trị, đơn vị sự nghiệp công lập chưa bảo đảm mức độ tự chủ tài chính có thể được xem xét cấp phát vốn ODA. Các dự án khác của đơn vị sự nghiệp công lập vẫn thực hiện theo cơ chế cho vay lại một phần, nhằm không tạo ra sự ỷ lại và chia sẻ trách nhiệm trả nợ với ngân sách.

Về cơ chế mới về cho vay lại qua ngân hàng thương mại, tiếp thu gợi ý của đại biểu, Bộ Tài chính dự kiến trình Chính phủ quy định tại Nghị định nguyên tắc chia sẻ rủi ro tín dụng theo hướng ngân hàng thương mại chịu khoảng 10%, Chính phủ chịu phần còn lại là 90%, thay vì ngân hàng không chịu rủi ro như hiện hành. Cách làm này sẽ nâng cao trách nhiệm của các tổ chức cho vay lại.

Liên quan đến quản lý nợ chính quyền địa phương, Bộ trưởng cho biết dự thảo luật đã quy định chặt chẽ để bảo đảm việc phát hành trái phiếu của các địa phương nằm trong hạn mức dư nợ vay và bội chi được giao. Đối với lãi suất phát hành, Bộ Tài chính sẽ trình sửa đổi nghị định hướng dẫn để làm rõ hơn khung lãi suất, quy trình phát hành và trách nhiệm của các tỉnh.

Giải thích thêm về vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm là việc triển khai các dự án vay vốn ODA rất dài, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho hay đây cũng là vấn đề cá nhân ông cũng như Bộ Tài chính và Chính phủ rất trăn trở. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có nhiều chỉ đạo và việc sửa Luật lần này cũng là một bước hoàn thiện thể chế để tháo gỡ.

Tham khảo từ kinh nghiệm quốc tế, Bộ trưởng cho biết đã chỉ đạo trực tiếp để chỉnh sửa, trình cấp có thẩm quyền điều chỉnh các quy định, nhằm đảm bảo một khoản vay ODA của Việt Nam cũng chỉ mất từ 12 - 15 tháng như mức bình quân của thế giới.

Ngoài thể chế, theo Bộ trưởng, khó khăn lớn nằm ở khâu tổ chức thực hiện tại địa phương - đặc biệt là giải phóng mặt bằng, khiến nhiều dự án không thể giải ngân đúng hạn và phải bị thu hồi vốn. Ông bày tỏ kỳ vọng việc sửa đổi Luật Quản lý nợ công cùng với Luật Đầu tư công lần này sẽ đẩy nhanh tiến độ thu xếp và thực hiện các khoản vay ODA.