Phát triển du lịch cộng đồng: "Chìa khóa" thoát nghèo bền vững ở nhiều địa phương

Nhiều điểm sáng từ thực tiễn

Phát triển các loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng đang là một trong những hướng đi của ngành Du lịch. Từ đó, các địa phương khai thác tài nguyên du lịch từ thiên nhiên, hệ sinh thái đa dạng, tạo mối quan hệ hài hòa giữa con người với thiên nhiên, đáp ứng mục tiêu phát triển du lịch gắn với bảo vệ môi trường, tạo thu nhập chính đáng cho người dân.

Du lịch cộng đồng không chỉ đơn thuần là hình thức du lịch mà còn là một mô hình phát triển kinh tế - xã hội, giúp người dân tham gia trực tiếp vào việc cung cấp dịch vụ cho du khách. Theo đó, người dân địa phương đóng vai trò chủ đạo trong việc tổ chức các hoạt động du lịch, từ việc đón tiếp khách, cung cấp dịch vụ lưu trú, ẩm thực đến việc chia sẻ những nét đặc sắc về văn hóa, phong tục của cộng đồng mình.

Chiêm ngưỡng cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp tại khu du lịch Cát Cát Sapa. Ảnh: T.L

Tại Lào Cai, Sa Pa là ví dụ điển hình. Từ những mô hình thí điểm ở Cát Cát, Sín Chải, Bản Dền với vài hộ dân tham gia, đến nay loại hình du lịch cộng đồng đã được nhân rộng ra nhiều xã như Tả Van, Tả Phìn, Nậm Cang. Hàng trăm hộ dân tham gia làm du lịch, mang lại doanh thu từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Tỷ lệ hộ nghèo ở các điểm du lịch giảm nhanh gấp 2–3 lần so với những khu vực khác. Không chỉ tăng thu nhập, du lịch còn tạo việc làm cho phụ nữ địa phương, đồng thời góp phần bảo tồn nghề dệt truyền thống – một trong những nét văn hóa đặc sắc hấp dẫn khách quốc tế.

Ở Thanh Hóa, xã Thành Lâm (Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông) từng là xã đặc biệt khó khăn (thuộc Chương trình 135) với thu nhập bình quân chỉ khoảng 21 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hộ nghèo chiếm tới 40%. Từ khi phát triển du lịch cộng đồng, bộ mặt xã đã thay đổi rõ rệt. Hiện nay, Thành Lâm có 27 cơ sở lưu trú, đón gần 20.000 lượt khách mỗi năm, doanh thu ước đạt hơn 8 tỷ đồng. Khoảng 250 lao động có việc làm thường xuyên, thu nhập bình quân 4 - 8 triệu đồng/tháng, một số hộ đạt tới 12 triệu đồng/người/tháng.

Bản Lô Lô Chải (xã Lũng Cú, Tuyên Quang) cũng là minh chứng sinh động. Hơn chục năm trước, đây là vùng đất nghèo khó, người dân sống dựa vào nương rẫy, chăn nuôi nhỏ lẻ. Từ năm 2016, nhờ sự hỗ trợ của chính quyền và các tổ chức phi chính phủ, mô hình homestay được triển khai, người dân được tập huấn kỹ năng đón khách, bảo tồn trang phục và nghi lễ dân tộc. Đến nay, bản có khoảng 30 hộ làm dịch vụ lưu trú, những hộ khác tham gia cung ứng nông sản, thực phẩm. Nhà cửa trong bản được tu sửa theo lối kiến trúc truyền thống, tạo cảnh quan đồng bộ. Khách đến Lô Lô Chải không chỉ được nghỉ ngơi mà còn trải nghiệm lễ mừng năm mới của người Lô Lô, thưởng thức thắng cố, rượu ngô men lá, xem biểu diễn trống đồng, nhảy múa quanh lửa trại.

Điểm chung của các địa phương này là biết khai thác lợi thế riêng: cảnh quan thiên nhiên, bản sắc văn hóa, nghề thủ công truyền thống. Thông qua du lịch, cộng đồng dân cư từng bước khẳng định vai trò chủ thể, biến “tài nguyên” thành sinh kế bền vững.

Thách thức trên hành trình phát triển

Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, phát triển du lịch cộng đồng vẫn đối diện không ít khó khăn. Trở ngại lớn nhất là cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, giao thông đi lại khó khăn khiến việc tiếp cận điểm du lịch còn hạn chế. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực tại chỗ thiếu kỹ năng quản lý, ngoại ngữ, nghiệp vụ du lịch; hoạt động đào tạo, tập huấn chưa được triển khai thường xuyên.

Làng Lô Lô Chải, xã Lũng Cú, tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: T.L

Một số địa phương còn lúng túng trong việc xây dựng sản phẩm đặc thù, chưa hình thành được chuỗi liên kết vùng để kéo dài thời gian lưu trú và tăng chi tiêu của khách. Tình trạng thương mại hóa, chạy theo số lượng khách mà bỏ quên chất lượng dịch vụ cũng là thách thức cần được nhận diện và khắc phục.

Để du lịch cộng đồng trở thành động lực giảm nghèo bền vững, bên cạnh nỗ lực của người dân, rất cần sự hỗ trợ từ Nhà nước và các cấp chính quyền. Trước hết, cần đầu tư hạ tầng giao thông, điện, nước, viễn thông để tạo điều kiện thuận lợi cho du khách. Song song, phải tăng cường đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao kỹ năng quản lý, nghiệp vụ cho cộng đồng địa phương.

Ngoài ra, việc xây dựng thương hiệu du lịch cộng đồng gắn với bản sắc từng vùng miền, cùng chiến lược truyền thông, quảng bá hiệu quả sẽ giúp các điểm đến tạo được dấu ấn riêng, thu hút khách trong nước và quốc tế. Các địa phương cũng cần liên kết chặt chẽ để hình thành tuyến, cụm du lịch cộng đồng, tạo sức hấp dẫn tổng thể thay vì phát triển manh mún, tự phát./.