Giải ngân hiệu quả vốn đầu tư công là chìa khóa quyết định tăng trưởng

Sáng 21/10, thảo luận tại tổ về tình hình kinh tế - xã hội và tài chính - ngân sách, một trong những vấn đề được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm là việc nâng cao tiến độ và hiệu quả giải ngân vốn đầu tư công.

Nhiều điểm sáng từ kết quả giải ngân thời gian qua

Đại biểu Trần Văn Khải (đoàn Ninh Bình) đánh giá, kết quả giải ngân thời gian qua là rất tích cực, nhất là trong lĩnh vực hạ tầng giao thông, khi hơn 2.476 km đường cao tốc và 1.711 km đường ven biển đã được hoàn thành, góp phần kết nối vùng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. “Đây là con số ấn tượng trong bối cảnh hiện nay” - đại biểu Trần Văn Khải nhấn mạnh.

Báo cáo của Chính phủ cho thấy, ước tính đến cuối năm 2025 sẽ giải ngân khoảng 3,026 triệu tỷ đồng, dự kiến đạt mục tiêu đề ra. Những điểm sáng và bài học kinh nghiệm rút ra trong thời gian qua, theo đại biểu Trần Văn Khải, là từ áp dụng quy trình rút gọn thống nhất, thành lập Ban chỉ đạo, đặc biệt đối với các dự án trọng điểm, ứng dụng công nghệ thông tin trong theo dõi dự án, tháo gỡ kịp thời các vướng mắc trong giải phóng mặt bằng.

Ước tính đến cuối năm 2025 sẽ giải ngân khoảng 3,026 triệu tỷ đồng, dự kiến đạt mục tiêu đề ra. Ảnh: Đức Thanh

Tuy nhiên, đại biểu cũng thẳng thắn chỉ rõ, còn một số tồn tại, vướng mắc về thể chế chính sách, thiếu phối hợp đồng bộ giữa các ngành và địa phương, cùng với tâm lý sợ trách nhiệm trong thực hiện giải ngân đầu tư công.

Tại báo cáo thẩm tra, Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cũng lưu ý vấn đề quy mô đầu tư công lớn, nhưng tiến độ và hiệu quả giải ngân chưa tương xứng. Một số dự án hạ tầng trọng điểm vẫn gặp khó khăn trong thi công.

Phát biểu tại tổ, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, tình trạng tiến độ giải ngân chậm thời gian qua có nguyên nhân từ khâu chuẩn bị đầu tư chưa kỹ lưỡng, khi nhiều nơi chỉ bắt đầu chuẩn bị dự án sau khi đã được phân bổ vốn.

Luật Đầu tư công đã có quy định tách phần chuẩn bị đầu tư thực hiện dự án, song hiện nay, việc phân bổ vốn thường chưa bố trí thích đáng cho công tác chuẩn bị đầu tư, đặc biệt là giải phóng mặt bằng. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, cần tập trung nâng cao chất lượng khâu chuẩn bị đầu tư, vì “kinh nghiệm ở các nước phát triển cho thấy, nếu chuẩn bị kỹ, thì thi công sẽ rất nhanh”.

Theo ý kiến một số đại biểu, cần có cơ chế, chính sách tháo gỡ các vướng mắc trong giải ngân đầu tư công, trong đó cân nhắc tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng trong các dự án.

Về vấn đề này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải nêu rõ, tại Nghị quyết số 29/2021/QH15 phê duyệt Kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2021 - 2025, Quốc hội đã cho phép thí điểm thực hiện tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng, trên cơ sở đó nghiên cứu để triển khai thực hiện.

Làm rõ các nguyên nhân giải ngân chậm

Tán thành nhận định giải ngân đầu tư công chậm có một phần do khâu chuẩn bị, lập dự toán chưa tốt, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh nêu rõ, qua làm việc ở nhiều địa phương, đã ghi nhận tình trạng có diện tích đất chưa được đưa vào quy hoạch hay tiên lượng giải phóng mặt bằng rất khó, nhưng vẫn được đưa vào lập dự án.

Bên cạnh đó, việc chậm triển khai dự án về văn hóa - xã hội cũng có nguyên nhân do khi xây dựng dự án chưa tính toán phương thức triển khai, nên lúng túng trong thực hiện. Việc lập dự án nhiều khi dựa trên mong muốn của địa phương, của lĩnh vực, chưa tính toán đến tính khả thi, xem xét phương án tài chính.

Ông Nguyễn Đắc Vinh cho rằng, cần rà soát, thống kê cụ thể nguyên nhân khiến giải ngân chậm, gắn với trách nhiệm từng đơn vị, vì nếu chỉ đánh giá chung chung, thì sẽ khó tìm ra giải pháp hữu hiệu.

Một số đại biểu cho hay, việc chậm ban hành các văn bản quy định chi tiết hướng dẫn về tiêu chuẩn, định mức kỹ thuật, nhất là trong lĩnh vực văn hóa - xã hội cũng là nguyên nhân khiến nhiều nơi không thực hiện đấu thầu, triển khai dự án. Đặc biệt, đấu thầu thiết bị giáo dục hoặc công nghệ thông tin thường bị đình trệ do thiếu hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, làm ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả giải ngân.

Để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ giải ngân, đại biểu Trần Văn Khải kiến nghị tiếp tục hoàn thiện thể chế, đơn giản hóa thủ tục hành chính, minh bạch hóa quy trình, thiết lập hệ thống theo dõi dự án đầu tư công trực tuyến; tăng cường phối hợp các dự án liên vùng, phát huy vai trò Ban chỉ đạo liên ngành do Thủ tướng hoặc Phó Thủ tướng đứng đầu, bảo đảm “rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ kết quả”. Đại biểu cũng đề xuất cơ chế phản ứng nhanh, duy trì giao ban định kỳ và hệ thống giải quyết vướng mắc trực tuyến.

Nhấn mạnh tinh thần trách nhiệm, đại biểu Trần Văn Khải cho rằng, cần “khuyến khích cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, vì nước, vì dân”, coi đây là yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả thực hiện đầu tư công.

Phân bổ vốn có trọng tâm, trọng điểm

Đối với lĩnh vực giải ngân các chương trình mục tiêu quốc gia, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn, đại biểu TP. Cần Thơ tán thành việc hợp nhất 3 chương trình mục tiêu quốc gia nhằm tránh các thủ tục hành chính rườm rà, chồng lấn.

Đồng thời, ông nhấn mạnh việc cần thiết thực hiện mạnh mẽ chủ trương phân cấp, phân quyền theo các chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ. Theo đó, Trung ương sẽ quyết định về mục tiêu, một số nguyên tắc, bố trí tổng nguồn vốn cho địa phương, còn mọi việc sẽ giao thẩm quyền cho địa phương căn cứ tình hình thực tiễn tổ chức thực hiện theo đúng tinh thần "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" và nhân dân ở các địa bàn sẽ được thụ hưởng.

"Với phương châm, cách làm như vậy, sẽ khắc phục được những hạn chế vừa qua, nhất là sự dàn trải, chồng lấn, tạo điều kiện cho triển khai nhanh và đảm bảo mục tiêu. Trung ương sẽ tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để địa phương thực hiện đúng mục tiêu của Quốc hội, của Chính phủ đề ra" - Chủ tịch Hội đồng Dân tộc đề xuất.

Về lâu dài, để bảo đảm tiến độ và hiệu quả giải ngân đầu tư công, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho rằng, cần phân bổ nguồn vốn có trọng tâm, trọng điểm, tránh để dàn trải, lãng phí; quản lý tài chính, phân bổ vốn đầu tư theo kết quả đầu ra; đồng thời xây dựng hệ tiêu chuẩn đánh giá đầu tư công.

Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cũng đề nghị phát triển đầu tư tư nhân và huy động nguồn lực xã hội, coi đây là hướng đi bền vững song hành cùng đầu tư công. Đây cũng là chủ trương tại Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị. Trong thời gian tới, đầu tư công sẽ không tập trung vào sản xuất, mà chú trọng vào cơ sở hạ tầng thiết yếu, tạo động lực phát triển vùng, hay các công trình quan trọng để thúc đẩy khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo.