Đường sắt Việt Nam hiện tại có đến 85% là đường đơn khổ 1.000mm. Ảnh: TL
Năng lực thông qua và năng lực chuyên chở thấp
Theo Cục Đường sắt Việt Nam, Bộ GTVT, hiện nay mạng lưới đường sắt Việt Nam ở phía Bắc có 3 tuyến gồm Lào Cai - Hà Nội, Đồng Đăng - Hà Nội và Hải Phòng - Hà Nội khai thác có hiệu quả. Còn các tuyến như: Kép - Hạ Long, Đông Anh - Quán Triều, Kép - Lưu Xá đều khai thác kém hiệu quả.
Còn phía Nam có tuyến Sài Gòn - Mỹ Tho không được khôi phục sau năm 1975, tuyến Sài Gòn - Lộc Ninh cũng không được khôi phục và tuyến Tháp Chàm - Đà Lạt 84km hiện chỉ khai thác đoạn Đà Lạt - Trại Mát dài 7km.
Đáng chú ý là 2 khu vực chiến lược quan trọng là Đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên chưa có đường sắt. Hệ thống đường sắt nối xuống khu vực cảng biển chưa được xây dựng và chưa tương xứng theo quy mô phát triển tại các cảng lớn. Tại một số cảng như: Cửa Lò, Sông Hàn, Quy Nhơn, Sài Gòn thậm chí đường sắt còn bị dỡ bỏ.
Theo Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam Vũ Quang Khôi, Đường sắt Việt Nam hiện tại có đến 85% là đường đơn khổ 1.000 mm nên năng lực thông qua và năng lực chuyên chở thấp, khi chưa có tuyến nào vượt quá 25 đôi tàu/ngày, đêm. Trong khi đối với các nước tiên tiến năng lực thông qua trên đường đơn có thể đạt tới 40-45 đôi tàu/ngày, đêm và đường đôi là 200-240 đôi tàu/ngày, đêm.
Trước đây, thị phần vận tải của đường sắt đã có lúc đạt tới 29,2% trong tổng lượng vận chuyển hành khách so với toàn ngành GTVT, nhưng do một thời gian dài, việc đầu tư phát triển hạ tầng đường sắt không đáng kể nên thị phần vận tải đường sắt bị sụt giảm. Năm 2013, lượng vận chuyển hành khách bằng đường sắt chỉ đạt 3,5% tổng khối lượng vận chuyển hành khách toàn ngành, còn lượng vận chuyển hàng hoá cũng chỉ đạt 1,7% tổng lượng vận chuyển hàng hoá toàn ngành.
Nâng cao tỷ lệ vốn xã hội hóa đầu tư hạ tầng đường sắt
Cũng theo Cục trưởng Vũ Quang Khôi, để phát triển thị phần vận chuyển hàng hóa, hành khách, thời gian tới, ngành Đường sắt sẽ từng bước hiện đại hóa tuyến đường sắt Hà Nội - TP. Hồ Chí Minh để đạt tốc độ chạy tàu bình quân từ 80 - 90km/giờ đối với tàu khách, và 50 - 60km/giờ đối với tàu hàng cũng như tập trung cải tạo khu vực đèo Hải Vân, đèo Khe Nét, cải tạo, nâng cấp các cầu, hầm yếu, nâng cấp các ga có nhu cầu vận tải lớn...
Tiếp đó, đến năm 2020 tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam sẽ được nghiên cứu phương án xây dựng đường đôi khổ 1.435mm, trong đó chuẩn bị các điều kiện cần thiết để từng bước ưu tiên xây dựng trước những đoạn tuyến có nhu cầu vận tải lớn, đặc biệt khu vực kết nối với Thủ đô Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh như các đoạn Hà Nội - Vinh và TP. Hồ Chí Minh - Nha Trang; tuyến đường sắt hai hành lang, một vành đai kinh tế Việt Nam - Trung Quốc.
Giai đoạn sau năm 2020, sẽ triển khai xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao (trước mắt khai thác tốc độ chạy tàu từ 160 đến dưới 200km/giờ), đường đôi khổ 1.435mm, điện khí hóa, hạ tầng tuyến có thể đáp ứng khai thác tốc độ cao tốc 350km/giờ trong tương lai, ưu tiên xây dựng trước những đoạn có nhu cầu vận tải lớn trên trục Bắc - Nam theo khả năng huy động vốn...
Để thực hiện thành công việc đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt, Cục trưởng Vũ Quang Khôi cho biết, Bộ GTVT sẽ huy động tối đa, có hiệu quả mọi nguồn lực ngoài ngân sách Nhà nước để nâng cao tỷ lệ vốn xã hội hóa đầu tư hạ tầng đường sắt tương xứng với các lĩnh vực khác.
Cụ thể như ngành Đường sắt sẽ triển khai xã hội hóa kinh doanh, khai thác công trình đường sắt gồm: Ga, kho ga, bãi hàng, các khu dịch vụ. Lựa chọn tuyến, đoạn tuyến phù hợp để thực hiện thí điểm nhượng quyền kinh doanh, khai thác. Tùy vào mức độ, nhà đầu tư có thể được quyền kinh doanh, khai thác hạ tầng tuyến đường sắt trong một thời gian nhất định và chịu trách nhiệm bảo trì; đảm bảo an toàn chạy tàu, an sinh xã hội trên tuyến.
"Đối với hệ thống hạ tầng đường sắt xây dựng mới, Bộ GTVT cũng sẽ kêu gọi, thu hút đầu tư xây dựng một phần hoặc toàn bộ dự án theo hình thức đối tác công - tư (PPP), hình thức xây dựng - sở hữu - vận hành - chuyển giao (BOOT)... trên cơ sở Nhà nước có cơ chế, chính sách hỗ trợ (thuế, phí, lãi vay, thời gian vay, tỷ giá...); phần vốn của Nhà nước sẽ dành cho công tác giải phóng mặt bằng và đầu tư các hạng mục công trình liên quan trực tiếp", Cục trưởng Vũ Quang Khôi cho biết thêm./.
Trí Dũng
