Siết kiểm soát khí thải, thúc đẩy giao thông xanh

Kiểm định khí thải xe máy ở Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh từ ngày 1/7/2027

Thông tin tại Diễn đàn “Năng lượng xanh - Thành phố sạch” do Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức ngày 7/11, ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, ô nhiễm không khí hiện là vấn đề nghiêm trọng tại Việt Nam, tập trung chủ yếu ở hai vùng kinh tế trọng điểm gồm: Hà Nội và các tỉnh lân cận phía Bắc; TP. Hồ Chí Minh và khu vực phụ cận phía Nam.

Kết quả quan trắc cho thấy, ô nhiễm tập trung vào bụi và bụi mịn (PM2.5), diễn ra theo chu kỳ từ tháng 10 đến tháng 4 hàng năm, tại các điểm có mật độ giao thông cao và nhiều cơ sở sản xuất. Nguồn phát sinh chính đến từ hoạt động giao thông, xây dựng, công nghiệp, đốt rác mở và dân sinh.

Để kiểm soát khí thải, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe mô tô, xe gắn máy lưu hành tại Việt Nam.

Theo đó, thời gian áp dụng chính thức được lùi để người dân và địa phương có thêm thời gian chuẩn bị nhưng tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, các quy định sẽ được siết chặt sớm hơn, bắt đầu từ ngày 1/7/2027. Các đô thị lớn khác như Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ và Huế triển khai từ ngày 1/7/2028, còn các tỉnh, thành khác sẽ áp dụng từ 1/7/2030.

"Việc ban hành tiêu chuẩn và lộ trình cụ thể sẽ giúp định hướng cho người dân, doanh nghiệp và nhà hoạch định chính sách, góp phần giảm phát thải và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang phương tiện sử dụng điện, năng lượng sạch" - ông Trương Mạnh Tuấn nói.

Ông Trương Mạnh Tuấn - Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường) thông tin tại diễn đàn.

Bên cạnh đó, theo ông Tuấn, hệ thống kiểm định khí thải hiện đã được áp dụng đối với ô tô, nhưng xe máy vẫn là “khoảng trống” do chưa có quy định kiểm soát với phương tiện đang lưu hành. “Nếu áp dụng từ năm 2027, chúng ta không thể loại bỏ ngay lập tức các phương tiện cũ, mà cần thực hiện hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và đảm bảo an sinh xã hội" - ông Tuấn nhấn mạnh.

Thách thức lớn nhất, hiện nay là khả năng triển khai thực tế. Việt Nam cần khoảng 400 - 500 điểm kiểm định trên toàn quốc, cùng thời gian chuẩn bị 18 tháng trước khi áp dụng chính thức từ tháng 1/2027. Ở giai đoạn đầu, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ ưu tiên hoàn thiện hạ tầng, thử nghiệm phương pháp đo đạc và đẩy mạnh tuyên truyền để người dân hiểu, chủ động tham gia.

Ngoài ra, hạ tầng nhiên liệu vẫn là vấn đề đáng lưu ý khi thị trường tồn tại nhiều loại xăng dầu khác nhau. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các bộ ngành như Xây dựng, Khoa học và Công nghệ, Công thương để hoàn thiện cơ sở hạ tầng, tiêu chuẩn kỹ thuật và truyền thông cộng đồng.

Tăng cường ứng dụng công nghệ xanh trong giao thông

Ở góc nhìn phát triển giao thông xanh đô thị, ông Lê Văn Đạt, Phó Giám đốc Học viện Chiến lược, Bồi dưỡng cán bộ xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết, Hà Nội là một trong những đô thị có mức ô nhiễm không khí cao nhất cả nước, với nồng độ PM2.5 trung bình năm 2023 đạt 40-50 µg/m³, cao gấp 2-3 lần ngưỡng khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới. Tại TP. Hồ Chí Minh, chỉ số AQI từng đạt 194 (mức “không lành mạnh”), PM2.5 vượt gấp 7 lần giới hạn Tổ chức Y tế Thế giới.

Nguồn phát thải chủ yếu đến từ giao thông đường bộ, trong đó xe máy chiếm 94% hydrocarbon (HC), 87% khí CO và 33% bụi mịn PM10. Năm 2024, tổng phát thải CO₂ từ giao thông đường bộ ước đạt 10,8 triệu tấn CO₂tđ, trong đó phương tiện cá nhân chiếm gần 50%.

Bên cạnh đó, hiện tỷ lệ đảm nhận vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội chỉ đạt 19,5% và TP. Hồ Chí Minh chỉ đạt 7%. Trong khi đó, theo Quyết định số 876/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ Phê duyệt chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí metan của ngành giao thông vận tải, tới năm 2030, tỷ lệ đảm nhận vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội phải đạt 45% - 50% và TP. Hồ Chí Minh là 25%.

Siết kiểm soát khí thải, thúc đẩy giao thông xanh. Ảnh minh họa

Để đạt được theo lộ trình, ông Lê Văn Đạt cho rằng cần đồng bộ nhiều nhóm giải pháp về cơ chế đầu tư, tài chính, kiểm soát phương tiện cá nhân và hỗ trợ người dân.

Trước tiên, về cơ chế đầu tư, theo ông Đạt cần áp dụng linh hoạt mô hình PPP (BOT, BOO, BLT, hợp đồng dịch vụ) trong xây dựng và vận hành hệ thống đường sắt đô thị, xe buýt, đồng thời ban hành chính sách ưu đãi đầu tư phát triển tuyến buýt đường thủy sử dụng năng lượng xanh.

Nhà nước cần có cơ chế chia sẻ rủi ro doanh thu từ bán vé với doanh nghiệp vận hành, phù hợp với điều kiện từng địa phương.

Đáng chú ý, trạm sạc điện cho xe buýt nên được xem là một phần của kết cấu hạ tầng giao thông, cho phép xây dựng tại các điểm đầu - cuối tuyến. Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế đấu thầu, đặt hàng rõ ràng cho hoạt động đầu tư, khai thác hạ tầng trạm sạc và quy định thời gian hợp đồng phù hợp với niên hạn sử dụng phương tiện.

Về kiểm soát phương tiện cá nhân, cần nghiên cứu thu phí vào khu vực trung tâm thành phố, áp dụng hạn ngạch với ô tô, xe máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch và triển khai thí điểm tại một số tuyến, khu vực nội đô (vành đai 1, vành đai 2…)...

Nêu giải pháp để kiểm soát khí thải hiệu quả trong thời gian tới, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo cho rằng, cần chấm dứt tình trạng tồn tại song song nhiều loại nhiên liệu. Ông Bảo kiến nghị chỉ bán một loại nhiên liệu thống nhất, tối thiểu là xăng E10, để đơn giản hóa quản lý và khuyến khích người dân chuyển đổi.