Ba trụ cột nâng chất thị trường trái phiếu

Trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh được kỳ vọng trở thành kênh dẫn vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế, trong bối cảnh thị trường vốn phát triển theo chiều sâu. Tuy nhiên, để các sản phẩm này đáp ứng yêu cầu nâng hạng thị trường, trọng tâm không chỉ nằm ở quy mô phát hành hay lợi suất, mà ở mức độ chuẩn hóa rủi ro và chất lượng hạ tầng thị trường. Trong bức tranh đó, xếp hạng tín nhiệm đang dần trở thành điểm chốt mang tính nền tảng.

Xếp hạng tín nhiệm không đơn thuần là một “nhãn mác”

Ông Phùng Xuân Minh - Chủ tịch HĐQT Saigon Rating chia sẻ, về nguyên tắc, trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh đều là các hình thức trái phiếu doanh nghiệp và phải tuân thủ đầy đủ các quy định chung của pháp luật về chứng khoán.

Khung pháp lý mới, đặc biệt là các quy định sửa đổi Luật Chứng khoán và quy định tại Nghị định số 245/2025/NĐ-CP đã làm rõ và siết chặt điều kiện đối với các đợt chào bán trái phiếu ra công chúng, trong đó yêu cầu xếp hạng tín nhiệm được áp dụng bắt buộc đối với nhiều trường hợp theo quy định.

Với trái phiếu hạ tầng, phục vụ các dự án đầu tư công tư quy mô lớn, kỳ hạn dài, nghĩa vụ xếp hạng tín nhiệm được hiểu là áp dụng tương tự như với các đợt phát hành ra công chúng khác, nhằm bảo đảm nhà đầu tư có được một thước đo rủi ro khách quan và chuẩn hóa.

Điểm đáng chú ý, theo ông Minh, đối với các dự án hạ tầng, rủi ro tín dụng không chỉ gắn với sức khỏe tài chính của doanh nghiệp phát hành, mà còn phụ thuộc vào tiến độ thực hiện dự án, cơ chế giá dịch vụ công, khả năng chia sẻ rủi ro giữa khu vực công và khu vực tư, cũng như tính ổn định của khung pháp lý trong suốt vòng đời dự án. Trong bối cảnh đó, xếp hạng tín nhiệm không đơn thuần là một “nhãn mác”, mà đóng vai trò tổng hợp và lượng hóa các yếu tố rủi ro dài hạn, giúp thị trường có cơ sở so sánh giữa các dự án hạ tầng có đặc thù khác nhau.

Với trái phiếu xanh, bài toán rủi ro còn mở rộng thêm một tầng nấc. Ngoài rủi ro tín dụng thuần túy, trọng tâm nằm ở việc đánh giá mức độ tuân thủ các tiêu chuẩn môi trường - xã hội và tính “xanh” thực chất của

dự án. Các quy định mới liên quan đến tài nguyên, môi trường biển, hành lang bảo vệ bờ biển và cấp phép sử dụng khu vực biển, dù không điều chỉnh trực tiếp thị trường trái phiếu, nhưng lại tạo ra một khung rủi ro pháp lý - môi trường mà các dự án xanh, đặc biệt là dự án ven biển, ngoài khơi hoặc năng lượng tái tạo, buộc phải đối mặt. Đây là những yếu tố có thể tác động mạnh đến tiến độ, chi phí và dòng tiền của dự án trong dài hạn.

Chính vì vậy, trong quá trình xếp hạng tín nhiệm đối với trái phiếu xanh, tổ chức xếp hạng không thể chỉ dừng lại ở việc đánh giá khả năng trả nợ dựa trên các chỉ tiêu tài chính truyền thống. Việc xem xét các kịch bản rủi ro pháp lý - môi trường, khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn sử dụng không gian biển, bảo vệ môi trường và nghĩa vụ báo cáo trở thành một phần không thể tách rời của hồ sơ tín dụng.

“Sự khác biệt này giúp thị trường phân biệt rõ hơn giữa rủi ro tín dụng thuần túy và rủi ro gắn với tuân thủ chuẩn mực xanh, thay vì đánh đồng mọi trái phiếu mang danh 'xanh' với mức độ an toàn tương tự nhau” - ông Minh nhận định.

Nền tảng cho trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh

Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam bước vào giai đoạn mới khi được nâng hạng, ông Phùng Xuân Minh chỉ ra rằng, việc xếp hạng tín nhiệm đối với trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh cũng cần được đặt trong một cấu trúc rộng hơn, gắn với 3 trụ cột của hạ tầng thị trường.

Trụ cột thứ nhất là hạ tầng giao dịch và thanh khoản. Việc hình thành sàn giao dịch tập trung cho trái phiếu doanh nghiệp, với phân bảng riêng cho trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh, cùng cơ chế nhà tạo lập thị trường, sẽ giúp cải thiện khả năng giao dịch thứ cấp cho các công cụ có kỳ hạn dài. Song song với đó, sự phát triển của thị trường repo, vay và cho vay chứng khoán hay các cơ chế giao dịch linh hoạt hơn là điều kiện cần để nâng cao tính hấp dẫn của các sản phẩm trái phiếu này đối với nhà đầu tư tổ chức.

Trụ cột thứ hai là hạ tầng lưu ký và bù trừ. Việc từng bước triển khai các mô hình tài khoản giao dịch tổng và cơ chế bù trừ đa phương sẽ góp phần giảm yêu cầu ứng trước tiền, cải thiện hiệu quả sử dụng vốn và tăng tính an toàn cho hệ thống khi quy mô thị trường mở rộng. Sự kết nối thời gian thực giữa hệ thống giao dịch, lưu ký và thanh toán cũng là yếu tố quan trọng để bảo đảm vận hành thông suốt, đặc biệt trong bối cảnh khối lượng trái phiếu hạ tầng và xanh có thể gia tăng nhanh trong những năm tới.

Trụ cột thứ ba, cũng đóng góp nền tảng quan trọng không kém, là công bố thông tin và dữ liệu tập trung. Một cổng thông tin thống nhất về trái phiếu hạ tầng và trái phiếu xanh, nơi lưu trữ các bản công bố thông tin, báo cáo sử dụng vốn, tiến độ dự án và tác động môi trường - xã hội theo định dạng chuẩn hóa, sẽ giúp nhà đầu tư tiếp cận thông tin đầy đủ và kịp thời hơn. Việc khuyến khích, thậm chí từng bước áp dụng các chuẩn mực kế toán, quản trị và báo cáo quốc tế đối với các tổ chức phát hành lớn cũng phù hợp với định hướng nâng hạng về minh bạch và kỷ luật thị trường.

Bên cạnh đó, để xếp hạng tín nhiệm thực sự phát huy vai trò trong việc bảo vệ nhà đầu tư và nâng cao chất lượng thị trường, công tác giám sát cần được thực hiện trên cơ sở liên tục.

“Việc rà soát định kỳ xếp hạng tín nhiệm và đánh giá 'xanh', thay vì chỉ thực hiện tại thời điểm phát hành, sẽ giúp thị trường kịp thời nhận diện các thay đổi trọng yếu về rủi ro tín dụng hoặc rủi ro tuân thủ, qua đó hạn chế các hệ lụy tiềm ẩn trong dài hạn” - ông Minh nhấn mạnh.