Giải ngân chậm, nhiều chương trình mục tiêu quốc gia đối mặt với nguy cơ “về đích muộn”

Tiến độ giải ngân vẫn chậm

Theo báo cáo tổng hợp của Bộ Tài chính, tổng nguồn vốn ngân sách nhà nước dành cho 3 chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) năm 2025 lên tới gần 75.000 tỷ đồng. Trong đó, vốn từ ngân sách trung ương là 52.584 tỷ đồng, còn lại hơn 22.370 tỷ đồng là từ ngân sách địa phương.

Tuy nhiên, đến ngày 31/8/2025, tổng vốn đầu tư công của 3 CTMTQG giải ngân mới chỉ đạt khoảng 26.426 tỷ đồng, tương đương 50% kế hoạch. Trong đó, vốn đầu tư công kéo dài từ các năm trước giải ngân khoảng 3.487 tỷ đồng, đạt 45%; vốn kế hoạch năm 2025 là 22.939 tỷ đồng, đạt 51% kế hoạch.

Chi tiết giải ngân từng chương trình, CTMTQG xây dựng nông thôn mới đang có tỷ lệ giải ngân cao nhất, đạt 56%, tương ứng với hơn 15.000 tỷ đồng. Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giải ngân khoảng 9.125 tỷ đồng, đạt 45%. Trong khi đó, Chương trình giảm nghèo bền vững đạt thấp nhất với 42%, tương ứng khoảng 2.270 tỷ đồng.

Đối với nguồn vốn đầu tư từ ngân sách trung ương, tính đến hết tháng 7/2025, tỷ lệ giải ngân đạt 42,9%, cao hơn cùng kỳ năm 2024 (36,46%), song vẫn còn cách xa mục tiêu giải ngân 100% trong năm. Trong đó, có 10 địa phương giải ngân cao như Hưng Yên, Cần Thơ, Thanh Hóa…, vẫn còn một số bộ, địa phương giải ngân thấp.

Ảnh minh hoạ.

Tình trạng tương tự cũng xảy ra với kinh phí thường xuyên. Tổng vốn đã giải ngân đến cuối tháng 7/2025 chỉ đạt trên 8.159 tỷ đồng, tương đương 24,1% kế hoạch. Trong đó, ngân sách trung ương giải ngân được khoảng 7.036 tỷ đồng (22,9%), ngân sách địa phương khoảng 1.123 tỷ đồng (35,6%).

Phân theo từng chương trình, Chương trình xây dựng nông thôn mới đạt tỷ lệ giải ngân kinh phí thường xuyên cao nhất với 32,1%. Chương trình giảm nghèo đạt 21,5% và Chương trình vùng đồng bào dân tộc thiểu số đạt 23,2%.

Một số đơn vị có tỷ lệ giải ngân kinh phí thường xuyên nguồn ngân sách trung ương khả quan, như: Bộ Quốc phòng (98,9%), Bộ Công an (78,9%)… và các tỉnh Điện Biên (66,1%), Đà Nẵng (52,4%), Ninh Bình (40,6%)…

Bên cạnh đó, còn nhiều bộ, ngành, địa phương có tỷ lệ giải ngân thấp, trong đó, có 3 cơ quan trung ương có tỷ lệ giải ngân bằng 0%, 9 địa phương có tỷ lệ giải ngân dưới 15%.

Đáng lo ngại hơn, đến thời điểm báo cáo, vẫn còn hơn 10.354 tỷ đồng kinh phí thường xuyên chưa được phân bổ. Trong đó, Chương trình vùng dân tộc thiểu số chiếm hơn 8.299 tỷ đồng, giảm nghèo là 1.919 tỷ đồng, còn lại là chương trình nông thôn mới.

Kết quả đạt được chưa đủ xua tan lo ngại về tiến độ

Mặc dù tiến độ giải ngân chưa đạt kỳ vọng, nhưng trong 8 tháng đầu năm, một số kết quả tích cực cũng đã ghi nhận.

Theo đó, CTMTQG xây dựng nông thôn mới tiếp tục là điểm sáng. Tính đến ngày 30/6/2025, cả nước có 6.084/7.669 xã đạt chuẩn nông thôn mới (chiếm 79,3%). Trung bình cả nước đạt 17,5 tiêu chí/xã.

Cũng trong chương trình này, đã có 329 huyện (51%) thuộc 60 tỉnh, thành cũ được công nhận đạt chuẩn hoặc hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới. Ở cấp tỉnh, có 24 tỉnh, thành phố có 100% số xã đạt chuẩn, trong đó 13 tỉnh đã hoàn thành toàn diện nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới.

Chương trình giảm nghèo bền vững cũng ghi nhận kết quả tích cực. Cụ thể, có 19 xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo đã thoát khỏi tình trạng nghèo, đạt 35,18% kế hoạch, vượt chỉ tiêu được Quốc hội và Chính phủ giao.

Tuy nhiên, không phải chương trình nào cũng suôn sẻ. Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi mới chỉ hoàn thành 6/9 nhóm mục tiêu đặt ra. Ba nhóm mục tiêu còn lại (gồm cải thiện hạ tầng kỹ thuật xã đặc biệt khó khăn, đưa xã/thôn ra khỏi vùng đặc biệt khó khăn và giải quyết tình trạng thiếu đất ở, đất sản xuất) đang có nguy cơ không hoàn thành trong năm nay.

Nhiều vướng mắc kéo dài

Theo Bộ Tài chính, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng giải ngân chậm, trong đó có những nguyên nhân mang tính hệ thống, kéo dài qua nhiều năm.

Trước hết, một số nội dung hỗ trợ của chương trình đã không còn đối tượng thụ hưởng, hoặc đối tượng dự kiến ban đầu đã đủ điều kiện thoát hỗ trợ, dẫn đến nguồn lực không còn nơi để “đi vào thực tế”.

Tiếp đến, các chủ chương trình chậm trễ trong đề xuất phân bổ phần kinh phí thường xuyên còn lại, gây ra tình trạng “vốn có nhưng không thể sử dụng”.

Quá trình sắp xếp lại bộ máy chính quyền địa phương cũng là nguyên nhân khiến các thủ tục phân bổ, thanh toán, giải ngân vốn bị chậm do thay đổi chủ đầu tư, cơ quan phê duyệt và hệ thống kế toán.

Bên cạnh đó, tình trạng thiếu nhân lực và kiêm nhiệm ở cấp cơ sở diễn ra phổ biến sau sáp nhập, khiến công tác triển khai bị gián đoạn. Nhiều địa phương miền núi, trung du phải đối mặt với mưa lớn, sạt lở, khiến tiến độ thi công các công trình bị đình trệ.

Trước thực tế đó, ông Dương Bá Đức - Vụ trưởng Vụ Phát triển hạ tầng, Bộ Tài chính cho biết, đơn vị đã đề nghị các bộ, ngành và địa phương tập trung thực hiện nghiêm túc và quyết liệt các nội dung của CTMTQG, phấn đấu giải ngân 100% kế hoạch năm 2025.

Bộ Tài chính đã lưu ý các bộ, địa phương cần tăng cường giám sát, kiểm tra, kịp thời xử lý các vướng mắc trong thẩm quyền hoặc đề xuất các cơ quan liên quan hướng dẫn cụ thể. Những bộ, địa phương chưa phân bổ hết vốn đầu tư công từ ngân sách trung ương năm 2025 phải khẩn trương hoàn tất trước ngày 30/9/2025 và chịu trách nhiệm về việc chậm trễ.

Bộ Tài chính cũng đề nghị Bộ Dân tộc và Tôn giáo cần sớm có phương án xử lý phần kinh phí thường xuyên chưa phân bổ thuộc Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, hoàn thành trước ngày 30/9/2025 nhằm tránh thất thoát, lãng phí nguồn lực.

Đồng thời, các địa phương cần tiếp tục kiện toàn Ban Chỉ đạo các CTMTQG các cấp, sắp xếp lại nhân lực tại cấp cơ sở nhằm đảm bảo tiến độ giải ngân cả vốn đầu tư công lẫn kinh phí thường xuyên thuộc CTMTQG trong những tháng cuối năm.