Hài hòa mục tiêu mở rộng cơ sở thuế và giảm gánh nặng cho người nộp thuế

PV: Ông có bình luận gì về thời điểm sửa đổi cũng như những điểm mới của Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đang được bàn thảo tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV lần này?

Ông Phan Hoài Nam

TS. Phan Hoài Nam: Thời điểm sửa đổi lần này, theo tôi, là phù hợp và mang tính tất yếu. Sau nhiều năm thực thi, chính sách thuế TNCN đã bộc lộ những giới hạn nhất định trước bối cảnh kinh tế số, thương mại điện tử, chuyển đổi mô hình lao động và thu nhập của cá nhân ngày càng đa dạng. Quốc hội đưa dự thảo này vào Kỳ họp thứ 10 cho thấy quyết tâm cải cách mạnh mẽ hệ thống thuế, đồng thời tạo nền tảng pháp lý ổn định cho giai đoạn phát triển mới đến năm 2030.

Những điểm mới của Dự thảo cho thấy cách tiếp cận toàn diện hơn. Dự thảo mở rộng cơ sở thuế, xử lý các loại thu nhập mới như kinh doanh nền tảng số, tài sản số, chuyển nhượng tín chỉ các bon, đánh thuế vàng miếng để tăng tính minh bạch thị trường. Đồng thời, Dự thảo điều chỉnh mạnh chính sách cho người làm công, từ mức giảm trừ gia cảnh đến việc tái thiết kế biểu thuế lũy tiến, giúp đơn giản, dễ hiểu và phản ánh tốt hơn khả năng nộp thuế của từng nhóm thu nhập. Với cá nhân kinh doanh, việc bỏ thuế khoán và chuyển sang tính thuế theo thu nhập thể hiện bước chuyển quan trọng sang quản trị thuế hiện đại và công bằng hơn giữa kinh doanh cá nhân và doanh nghiệp.

Tôi cho rằng Dự thảo lần này có độ chín cần thiết. Nó hài hòa được hai mục tiêu tưởng như đối lập: mở rộng cơ sở thuế để phù hợp với thực tế mới và giảm gánh nặng cho người lao động thông qua điều chỉnh giảm trừ gia cảnh và đơn giản hóa biểu thuế. Thách thức lớn nhất sẽ không nằm ở nội dung luật mà ở khả năng triển khai. Việc thực hiện đòi hỏi cơ sở dữ liệu thu nhập cá nhân thật sự đồng bộ, quản lý thuế phải đủ năng lực để theo kịp dòng thu nhập mới và người dân cần được hướng dẫn rõ ràng để không bị tăng chi phí tuân thủ. Nếu làm tốt, lần sửa đổi này có thể trở thành một cột mốc cải cách quan trọng của hệ thống thuế Việt Nam.

Cải cách thuế toàn diện, người lao động và doanh nghiệp cùng hưởng lợi. Ảnh: Đức Thanh

PV: Dự thảo thu hẹp còn 5 bậc thuế thay vì 7 bậc như hiện hành, đồng thời mở rộng khoảng cách từng bậc. Theo ông, việc thu hẹp bậc thuế này có ý nghĩa như thế nào với cả người nộp thuế và ngành thuế?

TS. Phan Hoài Nam: Việc thu hẹp còn 5 bậc thuế thay vì 7 bậc mang ý nghĩa lớn về cả kỹ thuật thuế lẫn tác động tâm lý. Với người nộp thuế, biểu thuế mới đơn giản hơn, dễ dự đoán hơn và phản ánh đúng hơn khả năng nộp thuế ở từng mức thu nhập. Khi khoảng cách giữa các bậc được mở rộng và mức giảm trừ gia cảnh tăng mạnh, phần lớn người làm công sẽ không bị “nhảy bậc” quá nhanh như trước. Điều này giúp tránh cảm giác bị đánh thuế quá cao khi thu nhập tăng nhẹ và tạo dư địa cho người lao động yên tâm nâng cao thu nhập thật thay vì tìm cách tối ưu bằng các khoản mang tính hình thức.

Từ góc độ cơ quan thuế, việc giảm số bậc giúp hệ thống quản lý đơn giản hơn rất nhiều. Ít bậc hơn nghĩa là ít rủi ro sai sót trong kê khai, ít tranh cãi trong khấu trừ và quyết toán, đồng thời giảm đáng kể chi phí hành chính của ngành. Quan trọng hơn, biểu thuế mới phù hợp với hướng quản lý thuế hiện đại dựa trên dữ liệu và phân khúc thu nhập rộng thay vì chi tiết quá mức. Khi kết hợp với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, dữ liệu tiền lương và dữ liệu giao dịch điện tử, ngành thuế sẽ thuận lợi hơn trong việc giám sát nghĩa vụ thuế và hạn chế việc điều chỉnh thu nhập để né bậc thuế như trước.

PV: Dự thảo Luật thuế TNCN cho phép khấu trừ một số khoản chi như y tế, giáo dục - đào tạo, trước khi tính thuế. Theo ông, đây có phải là bước tiến quan trọng về công bằng thuế và tiếp cận chuẩn quốc tế?

TS. Phan Hoài Nam: Theo tôi, đây là một bước tiến rất quan trọng và mang tính định hướng dài hạn đối với chính sách thuế TNCN. Việc cho phép khấu trừ một số khoản chi thiết yếu như y tế và giáo dục trước khi tính thuế thể hiện tư duy tiếp cận chuẩn quốc tế, nơi thuế thu nhập cá nhân không chỉ là công cụ thu ngân sách, mà còn là công cụ điều tiết xã hội và hỗ trợ phát triển con người.

Về công bằng thuế, chính sách này giúp phản ánh đúng khả năng nộp thuế thực tế của từng cá nhân. Những khoản chi cho sức khỏe và giáo dục vốn mang tính bắt buộc và khó cắt giảm. Khi người dân phải chi nhiều cho các nhu cầu này, thu nhập còn lại để trang trải cuộc sống và nộp thuế thực chất thấp hơn. Đưa các khoản chi này vào diện được khấu trừ giúp hệ thống thuế trở nên nhân văn hơn, gần với nguyên tắc đánh thuế theo thu nhập khả dụng - nguyên tắc phổ biến ở nhiều quốc gia phát triển.

Về mặt chính sách phát triển, ưu tiên cho y tế và giáo dục cũng phù hợp với các nghị quyết chiến lược của Đảng về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững. Thuế TNCN, nếu được thiết kế đúng, có thể tạo động lực để người dân đầu tư nhiều hơn vào học tập và chăm sóc sức khỏe, qua đó tạo ra lợi ích dài hạn cho toàn xã hội.

Điều quan trọng là cơ chế thực hiện phải rõ ràng, minh bạch và không làm tăng chi phí thủ tục cho người nộp thuế. Nếu được triển khai hiệu quả, chính sách này sẽ đưa thuế TNCN tới gần hơn với thông lệ quốc tế, đồng thời khẳng định một quan điểm rất tiến bộ: thuế phải đi cùng sự phát triển con người, không chỉ dừng lại ở mục tiêu thu ngân sách.

PV: Xin cảm ơn ông!