Hợp tác Việt - Pháp thúc đẩy tài chính xanh cho phát triển bền vững

*PV: Thưa chuyên gia, chương trình hợp tác hỗ trợ kỹ thuật do Expertise France triển khai cùng Bộ Tài chính Việt Nam tập trung vào những lĩnh vực then chốt nào để thúc đẩy quá trình xanh hóa tài chính?

Hội thảo tham vấn về trái phiếu xanh, thuế môi trường và thị trường carbon tại giai đoạn 1 của chương trình. Ảnh: AFD

Bà Anaïs Delbosc: Từ nhiều năm nay, Pháp chia sẻ kinh nghiệm xanh hóa tài chính với Việt Nam. Chúng tôi đã hợp tác với Bộ Tài chính Việt Nam qua chương trình hỗ trợ kỹ thuật do Expertise France điều hành, với nguồn tài trợ từ AFD trong giai đoạn 2023-2026. Chương trình này nhằm hỗ trợ Bộ Tài chính vận hành thị trường carbon, xây dựng hệ thống thuế môi trường và phát hành trái phiếu xanh của Chính phủ. Một số hoạt động sẽ được triển khai trong năm tới.

Ông Patrick Criqui: Về thị trường carbon, chúng tôi sẽ hợp tác với Bộ Tài chính để củng cố khuôn khổ pháp lý tài chính cho hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải khí của Việt Nam và tác động của Cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đối với xuất khẩu sản phẩm của Việt Nam sang EU (cơ chế tích hợp giá phát thải phát sinh từ việc sản xuất hàng hóa xuất khẩu). Về mặt đánh thuế, chúng tôi cũng sẽ hỗ trợ Bộ Tài chính trong việc rà soát Luật Bảo vệ môi trường hiện hành.

Bà Anaïs Delbosc: Ngoài ra, chúng tôi còn có các sáng kiến ​​hợp tác khác với Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính (thuộc Bộ Tài chính). Các sáng kiến này sẽ được triển khai để hỗ trợ Việt Nam trong việc xây dựng chiến lược phát triển phát thải thấp (LT-LEDS), theo quy định của Thỏa thuận Paris mà Việt Nam đã phê chuẩn.

*PV: Theo chuyên gia, đâu là những thách thức lớn của chiến lược xanh hóa tài chính tại Việt Nam?

Bà Anaïs Delbosc: Có 3 thách thức chính. Hai thách thức đầu tiên là việc áp dụng thuế môi trường và triển khai định giá carbon để hỗ trợ lộ trình phát triển dài hạn hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Việc sử dụng 2 công cụ này nhằm 2 mục đích: áp đặt hạn chế phát thải và tạo ra nguồn thu cần thiết để đáp ứng nhu cầu tài chính cho mục tiêu carbon thấp. Thách thức thứ ba mang tính kỹ thuật và nhằm mục đích đánh giá mức độ ưu tiên các giải pháp cần triển khai. Tại Việt Nam, ưu tiên được dành cho việc triển khai hệ thống trao đổi hạn ngạch, kết hợp với chương trình tín chỉ carbon.

Hai chuyên gia cấp cao của Expertise France - ông Patrick Criqui và bà Anaïs Delbosc

Ông Patrick Criqui: Quá trình chuyển đổi xanh đòi hỏi nhiều đầu tư hơn so với các giải pháp nhiên liệu hóa thạch. Đối với nhiên liệu hóa thạch, đầu tư được thực hiện ở cấp độ sản xuất. Trong quá trình chuyển đổi xanh, cần chuyển các khoản đầu tư này sang các giải pháp giảm phát thải. Ở tất cả các quốc gia, quá trình chuyển đổi đòi hỏi nỗ lực đầu tư. Điều quan trọng là phải tính toán cụ thể nỗ lực này theo thời gian, để biết nhu cầu nào cần ưu tiên trong một khoảng thời gian xác định (5, 10, 20 năm) và xem xét cách thức các khoản đầu tư này có thể được tài trợ bằng nguồn lực trong nước hay tài chính bên ngoài.

Về tài chính bên ngoài, có 2 công cụ chính: tín dụng carbon và trái phiếu xanh. Tín dụng carbon nhằm mục đích tài trợ cho các dự án cụ thể, trong khi trái phiếu xanh dựa vào việc Nhà nước xác định các khoản đầu tư đủ điều kiện để đề xuất với các nhà đầu tư.

Bà Anaïs Delbosc: Bên cạnh đó, với việc thiết lập Điều 6 của Thỏa thuận Paris, Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc xác định chiến lược sử dụng thị trường carbon quốc tế: bất kỳ tín chỉ carbon xuất khẩu nào được khách hàng quốc tế mua đều phải được chính phủ nước phát hành tín chỉ xác nhận. Những lần xuất khẩu này phải được tính vào bảng kiểm kê carbon của nước đó, để tránh trùng lặp ở cấp độ quốc tế.

Trên thực tế, hệ thống quốc tế hiện nay trao cho các chính phủ trách nhiệm lớn hơn trong việc quyết định hành động giảm phát thải nào sẽ được tính vào bảng kiểm kê carbon quốc gia. Do đó, đây là một thách thức lớn đối với các quốc gia nói chung, trong đó có Việt Nam, nhằm kiểm soát sự gia tăng phát thải của mình, nhưng cũng nhằm sử dụng hiệu quả các công cụ tín chỉ carbon và trái phiếu xanh để tài trợ cho các mục tiêu đóng góp do quốc gia tự xác định.

Thách thức nữa là phải thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân, vì một phần lớn các khoản đầu tư khử carbon sẽ phải đến từ khu vực tư nhân. Quá trình chuyển đổi sang carbon thấp liên quan đến việc định hướng các khoản đầu tư từ khu vực tư nhân - khu vực cần được đào tạo và cung cấp thông tin về tình hình chính sách của Chính phủ Việt Nam và về các công cụ được thực hiện, như hệ thống trao đổi hạn ngạch có mối liên quan trước nhất tới khu vực này.

Đại diện Bộ Tài chính, AFD, Expertise France ký thỏa thuận hợp tác giai đoạn 2 của chương trình, tháng 5/2025. Ảnh: AFD

*PV: Nước Pháp có bề dày kinh nghiệm về tài chính xanh. Với những kinh nghiệm đó, chương trình hỗ trợ kỹ thuật này sẽ giúp Việt Nam giải quyết những thách thức nói trên như thế nào, thưa ông, bà?

Ông Patrick Criqui: Nước Pháp có kinh nghiệm sâu rộng trong việc triển khai trao đổi hạn ngạch phát thải trong EU. “Chương trình khẩn cấp” (Crash Program) của EU đã được khởi xướng vào thời điểm Ủy ban châu Âu triển khai Chương trình Trao đổi hạn ngạch phát thải (ETS). Sau đó, EU có 2 năm để chuẩn bị cho việc triển khai hệ thống trao đổi hạn ngạch của mình, EU ETS. Đây là điều mà chúng tôi có thể chia sẻ kinh nghiệm hỗ trợ cho Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Bà Anaïs Delbosc: Chương trình Crash Program gần giống như bước đếm ngược về thời gian để cơ cấu về mặt quy phạm và kỹ thuật của hệ thống trao đổi hạn ngạch, nhằm đảm bảo rằng, vào ngày cụ thể, thị trường carbon có thể được triển khai hiệu quả và an toàn. Pháp đã tích cực ở giai đoạn đầu triển khai thị trường châu Âu, đặc biệt với việc triển khai mô phỏng thị trường cho các công ty điện lực.

Pháp cũng có kinh nghiệm triển khai nhãn phân biệt mức giảm phát thải được thực hiện ngoài hệ thống trao đổi hạn ngạch châu Âu. Nhãn carbon thấp đảm bảo cho các bên mua, cả công và tư, bước vào tiến trình tự nguyện bù trừ lượng khí thải của họ mà tín chỉ carbon do các dự án này tạo ra thực sự dẫn đến việc giảm phát thải. Đây là thách thức lớn đối với việc triển khai tín chỉ carbon tại Việt Nam. Vì vậy, bài học kinh nghiệm của Pháp sẽ giúp Việt Nam ứng phó với thách thức này.

Ông Patrick Criqui: Bên cạnh đó, Pháp có kinh nghiệm phong phú về đánh thuế môi trường, đặc biệt là thuế carbon, với việc tiến hành cân nhắc kỹ việc bổ sung thuế carbon này với hệ thống trao đổi hạn ngạch. Việt Nam dường như rất quan tâm đến việc nghiên cứu trong chương trình hợp tác này cách thức kết hợp các cơ chế khác nhau (ETS, thuế carbon, thậm chí cả thuế môi trường) để đạt được các mục tiêu quốc gia. Trong giới học thuật và doanh nghiệp, Pháp đã nghiên cứu vấn đề này từ hơn 25 năm nay. Pháp có các công cụ phân tích tốt, bên cạnh sự kết nối của mình với châu Âu.

Những kinh nghiệm phong phú từ Pháp về hệ thống trao đổi hạn ngạch, thuế carbon và cơ chế tín chỉ carbon không chỉ mang lại những bài học thực tiễn cho Việt Nam, mà còn là nền tảng quan trọng để hai bên cùng phối hợp xây dựng thị trường carbon hiệu quả, phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững quốc gia.

*PV: Xin cảm ơn ông, bà!