Mua bán điện trực tiếp theo cơ chế vẫn còn là “nút thắt”

Diễn đàn “Điện tái tạo thúc đẩy doanh nghiệp phát triển: Vấn đề đặt ra trong thực tiễn và giải pháp thực hiện” tại TP. Hồ Chí Minh do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức vào chiều 25/9/2025.

Cần minh bạch, đơn giản thủ tục

Theo ông Nguyễn Trung Hậu – Phó trưởng phòng Phòng Quản lý năng lượng Sở Công thương tỉnh Đồng Nai, trên thực tế lộ trình thực hiện chuyển dịch sang sử dụng năng lượng tái tạo còn bất cập, việc triển khai quy định mua bán điện trực tiếp theo cơ chế (DPPA) còn gặp nhiều khó khăn, doanh nghiệp tự đầu tư lắp đặt để sử dụng cho sản xuất còn khiêm tốn.

Bên cạnh đó, mặc dù Chính phủ đã ban hành Nghị định 57/2025/NĐ-CP, tạo hành lang pháp lý cho cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), nhưng việc triển khai trên thực tế gần như chưa có chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân chính của sự chậm trễ này đến từ các vướng mắc về hành lang pháp lý chưa hoàn thiện, các rào cản về tài chính, kỹ thuật và sự phức tạp trong quá trình đàm phán hợp đồng.

Về thủ tục quy trình, các nhà đầu tư cho biết, hiện tại vẫn chưa có thông tư hướng dẫn chi tiết về cách tính toán các loại phí quan trọng như phí truyền tải, phí phân phối, phí điều độ vận hành hệ thống và đặc biệt là chi phí thanh toán bù trừ chênh lệch (balancing settlement cost) khi mua bán điện qua lưới điện quốc gia.

Ông Phan Công Tiến – Giám đốc Viện nghiên cứu Ứng dụng Năng lượng thông minh (iSEAR) cho hay, hiện nay với hình thức mua bán điện trực tiếp qua đường dây riêng, Nghị định 57 cho phép các bên tự thỏa thuận, nhưng Luật Điện lực quy định mức giá này không được vượt trần khung giá phát điện của từng loại nguồn.

Đến nay, nhà đầu tư và doanh nghiệp vẫn chưa có thông tin cụ thể về khung giá áp dụng cho điện mặt trời mái nhà nếu triển khai theo quy định mua bán điện trực tiếp DPPA. Thực tế, nhiều đơn vị vẫn lấy giá bán lẻ điện hiện hành để làm căn cứ thương lượng, nhưng tính hợp pháp của cách làm này vẫn chưa được khẳng định ở một văn bản pháp luật chính thức.

“Như vậy cho thấy, giá điện cho cơ chế DPPA thực sự vẫn là “nút thắt” chính - mối quan tâm lớn của nhiều doanh nghiệp khi phương thức tính giá chưa được rõ ràng. Thậm chí áp dụng chế giá tự đàm phán như thế nào để an toàn, ổn định cho các bên tham gia thị trường vẫn đang là câu hỏi còn bỏ ngỏ”- ông Phan Công Tiến cho biết thêm.

Trước những bất cập trên, các chuyên gia nhận định, để thúc đẩy điện tái cho doanh nghiệp, cần nhanh hoàn thiện chính sách thủ tục hướng dẫn quy định thực hiện cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) để thị trường được hoạt động.

Tuy nhiên, để thực sự vận hành hiệu quả, Nghị định 57/2025/NĐ-CP cần được sửa đổi và bổ sung ở những điểm cốt lõi nhằm giải quyết các vướng mắc mà doanh nghiệp và nhà đầu tư đang gặp phải. Trọng tâm là phải minh bạch hóa, đơn giản hóa thủ tục và đảm bảo tính khả thi về mặt tài chính cho các bên tham gia.

Nghị quyết 70-NQ/TW mở cánh cửa cho khu vực tư nhân và quốc tế tham gia phát triển năng lượng.

Mở cửa phát triển năng lượng

Cũng tại diễn đàn, các chuyên gia cho biết, năng lượng được coi là “xương sống” của mọi nền kinh tế. Với mục tiêu đạt tăng trưởng GDP lên 8%/năm trong năm 2025 và trên 10% từ năm 2026, Việt Nam đòi hỏi các giải pháp đồng bộ để đảm bảo cung ứng đủ điện và tránh gây "sốc" cho thị trường.

Năm 2025, Chính phủ đã ban hành hàng loạt cơ chế, chính sách quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo và năng lượng mới, nổi bật là Nghị định số 56/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Điện lực về quy hoạch phát triển điện lực và lựa chọn nhà đầu tư, Nghị định số 57/2025/NĐ-CP Quy định về Cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn, Nghị định số 58/2025/NĐ-CP quy định chi tiết Luật Điện lực về phát triển điện năng lượng tái tạo, điện năng lượng mới.

Trước đó, Nghị quyết 55-NQ/TW năm 2020 đã đặt nền móng cho ngành năng lượng phát triển nhanh về quy mô và đa dạng về cơ cấu, từ điện than, dầu khí đến năng lượng tái tạo.

Tuy vậy, nhằm nhanh chóng đẩy mạnh hơn nữa tiến độ phát triển các nguồn điện, đặc biệt là nguồn năng lượng tái tạo, mới đây ngày 29/8/2025 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 70-NQ/TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Điểm đột phá nổi bật của Nghị quyết 70-NQ/TW là mở cánh cửa cho khu vực tư nhân và quốc tế tham gia phát triển năng lượng thông qua việc đẩy mạnh thu hút đầu tư tư nhân, đầu tư nước ngoài, tháo gỡ vướng mắc để tận dụng vốn viện trợ phát triển chính thức ODA, vốn hỗ trợ quốc tế, nhất là nguồn vốn trong khuôn khổ Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) cho các dự án năng lượng. Phát triển thị trường trái phiếu xanh, triển khai tín dụng xanh.

Ngoài ra, khuyến khích doanh nghiệp, người dân tham gia đầu tư phát triển các dự án năng lượng tái tạo nhỏ và vừa, các dự án vừa sản xuất, vừa tiêu thụ năng lượng. Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các dự án đầu tư hạ tầng lưu trữ năng lượng…

Đây được coi là bước chuyển lớn về tư duy nhằm huy động tối đa nguồn lực trong và ngoài nước cho các dự án năng lượng tái tạo, năng lượng mới, lưới điện thông minh và cả điện hạt nhân trong tương lai.

Đặc biệt, Nghị quyết 70-NQ/TW đã nêu ra nhiều hạn chế, yếu kém của thị trường năng lượng. Một số hạn chế đã được chỉ ra trong Nghị quyết 55 vẫn chưa được khắc phục triệt để. Nguồn cung năng lượng còn phụ thuộc vào nhập khẩu, nguy cơ thiếu điện cho giai đoạn tăng trưởng hai con số là hiện hữu. Về hạ tầng, cơ sở hệ thống ngành năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ, chưa kết nối hiệu quả với các dự án nguồn điện năng lượng tái tạo.