Tổng Bí thư Tô Lâm: Xây dựng Nhà nước pháp quyền mạnh nhưng không lạm quyền, có kỷ cương nhưng không xa dân

Theo chương trình làm việc ngày 4/11, Quốc hội sẽ dành một buổi để các đại biểu Quốc hội thực hiện một trọng trách đặc biệt, tiếp tục đóng góp ý kiến với dự thảo các văn kiện trình Đại hội 14 của Đảng.

Đạo luật tốt là đạo luật phải đi vào cuộc sống

Tổng Bí thư nêu rõ, đây là khoảng thời gian để những người đang trực tiếp tham gia xây dựng hệ thống pháp luật của đất nước, góp ý hoàn thiện nội dung các văn kiện trình Đại hội 14 của Đảng, những văn kiện định hướng cho con đường phát triển của dân tộc ta trong nhiều năm tới.

Bày tỏ mong muốn các ý kiến đóng góp đều đi thẳng vào những vấn đề căn cốt nhất của thể chế và phương thức tổ chức thực thi quyền lực nhà nước, Tổng Bí thư đã gợi mở một số nội dung để các đại biểu cùng trao đổi, đào sâu để làm rõ thêm.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên họp Quốc hội chiều 4/11. Ảnh: Duy Linh

Thứ nhất, góp ý về thể chế và pháp luật. Theo Tổng Bí thư, chúng ta đã ban hành luật là để quản lý xã hội bằng pháp luật, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Nhưng trong thực tiễn vẫn còn tình trạng “luật thì đúng mà làm thì khó”, “trên nghị trường thì thông, xuống dưới cơ sở thì lại vướng”.

Do đó, Tổng Bí thư đề nghị các đại biểu tập trung nói thật rõ vì sao có những đạo luật, những nghị định, những thông tư ban hành rất công phu, rất dày, nhưng cán bộ cơ sở không dám làm; doanh nghiệp loay hoay xoay sở, người dân lúng túng xuôi ngược. “Chỗ nào chồng chéo, chỗ nào còn cách hiểu khác nhau giữa các bộ ngành, chỗ nào trao quyền mà lại buộc người ta phải chịu trách nhiệm vượt quá khả năng kiểm soát của họ?”, Tổng Bí thư đặt vấn đề.

Tổng Bí thư nêu rõ yêu cầu phải hướng tới một hệ thống pháp luật dễ nhớ, dễ hiểu, dễ thực hiện. Câu chữ trong luật phải ngắn gọn, rõ nghĩa, không đánh đố, không để lại khoảng mờ cho sự lạm dụng hay là sự né tránh. Chính sách ban hành phải đo được bằng tác động, kiểm soát được rủi ro, đặc biệt là phải tạo ra thuận lợi chứ không tạo thêm thủ tục. “Một đạo luật tốt không phải là đạo luật viết hay mà là đạo luật phải đi được vào cuộc sống”, Tổng Bí thư nhấn mạnh.

Cũng theo Tổng Bí thư, các đại biểu cần chỉ rõ để luật thực sự đi vào cuộc sống thì trong văn kiện Đại hội 14 cần bổ sung, điều chỉnh những định hướng gì, “chúng ta phải nói thẳng để sửa chữa, để khắc phục”.

Thứ hai, về xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nhà nước Pháp quyền không chỉ là có hệ thống pháp luật đầy đủ. Nhà nước Pháp quyền trước hết là sự thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, là sự kiểm soát quyền lực, là công khai minh bạch, là giải trình trước nhân dân.

Ở nội dung này, Tổng Bí thư mong muốn ý kiến của các đại biểu tập trung vào câu hỏi: Chúng ta đã làm đủ chưa để mỗi quyền lực đều phải được ràng buộc trong khuôn khổ pháp luật, phải được vận hành đúng thẩm quyền, đúng mục đích, đúng lợi ích của nhân dân chưa? Còn có khoảng trống nào khiến người dân cảm thấy “muốn thì được, mà không muốn thì thôi? Còn tình trạng nào mà người dân phải đi xin những thứ lẽ ra họ phải được hưởng? Theo Tổng Bí thư, “nếu chưa có câu trả lời đầy đủ, nó chính là chỗ nhà nước pháp quyền còn chưa hoàn chỉnh”.

Giao quyền không phải là đẩy việc, đẩy rủi ro

Toàn cảnh phiên họp chiều 4/11. Ảnh: Duy Linh

Thứ ba, về phân cấp, phân quyền và tổ chức bộ máy. Theo Tổng Bí thư, chúng ta cũng đã bàn nhiều năm về vấn đề phân cấp, phân quyền, đã có nhiều nghị quyết, nhiều đề án tinh gọn bộ máy, sắp xếp lại đầu mối, đổi mới lại mô hình chính quyền địa phương. Bây giờ cần phải trả lời cho được hai câu hỏi. Thứ nhất là phân cấp những gì cho ai, đi liền với những điều kiện gì? Thứ hai là cơ chế chịu trách nhiệm, kiểm tra, giám sát sẽ như thế nào?

Đề nghị các đại biểu góp ý thẳng vào nội dung này, Tổng Bí thư gợi mở, nơi nào cấp dưới có thể giải quyết nhanh, sát dân hơn thì phải mạnh dạn giao quyền. Nhưng giao quyền không phải là việc đẩy việc xuống, đẩy rủi ro xuống, mà giao quyền phải đi cùng với nguồn lực, nhân lực, công cụ và cả vùng an toàn pháp lý để cho cán bộ dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung chứ không phải chịu trách nhiệm cá nhân một cách oan uổng, khó làm.

Liên quan tới mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Tổng Bí thư đề nghị các đại biểu cho ý kiến về việc mô hình hai cấp phải thiết kế thế nào cho dân không bị xa chính quyền, không bị đứt gãy dịch vụ công. “Đừng để tuyên bố tinh gọn bộ máy mà sinh thêm ra tầng nấc xin cho ở ngoài thực tế”, Tổng Bí thư đặt yêu cầu.

Điều quan trọng hơn nữa, theo Tổng Bí thư, là chính quyền cơ sở phải có quyền gì, phải có nguồn lực nào để nhiệm vụ kiến tạo phát triển ở cơ sở, thêm những gì cho hành lang pháp lý cho việc thực hiện các nhiệm vụ này. Cùng với đó là mối quan hệ giữa ba cấp chính quyền: trung ương, tỉnh, thành phố và cơ sở. Ba cấp phải là một chỉnh thể vận hành thông suốt, chia sẻ trách nhiệm và hỗ trợ lẫn nhau. Tuyệt đối không để ba lớp “chuyền trách nhiệm cho nhau”, để nhân dân phải chạy vòng quanh.

Quản trị kiến tạo phát triển chứ không phải là quản trị xin cho

Thứ tư, về mối quan hệ gắn bó hữu cơ giữa Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và nhân dân.

Theo Tổng Bí thư, chúng ta khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam. Nhưng lãnh đạo thế nào? Lãnh đạo bằng đường lối, bằng nêu gương trong sạch, bằng tổ chức thực hiện hiệu quả, bằng xây dựng niềm tin nơi dân hay bằng mệnh lệnh hành chính? Câu trả lời là phải rõ, phải minh bạch, phải thuyết phục được nhân dân.

Tổng Bí thư cũng mong các đại biểu góp ý thêm: cơ chế nào để Đảng lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện nhưng không làm thay, không bao biện, không buông lỏng; Chính phủ quản lý điều hành theo luật pháp, dám chịu trách nhiệm cá nhân; Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội thực sự trở thành cầu nối tin cậy giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.

Người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà là chủ thể tham gia, giám sát, phản biện và đồng hành. Nếu nói lấy dân làm trung tâm thì phải thiết kế cơ chế để dân có tiếng nói thực chất, có quyền giám sát thực chất, có cơ hội tham gia thực chất vào các vấn đề.

Các đại biểu tham dự phiên họp chiều 4/11.

Thứ năm, là về vai trò lãnh đạo cầm quyền của Đảng trong hệ thống pháp luật và trong điều hành thực tiễn.

Tổng Bí thư phân tích, Đảng ta là đảng cầm quyền. Cầm quyền tức là phải gánh trách nhiệm trước dân về sự phát triển của đất nước, về cuộc sống hàng ngày của nhân dân. Cầm quyền không chỉ là đưa ra đường lối mà còn là tổ chức thực hiện, kiểm tra thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả. Vì vậy, các Văn kiện trình ra Đại hội 14 không thể chỉ nói “tăng cường sự lãnh đạo của Đảng” theo cách chung chung.

Thay vào đó, phải làm rõ hơn: Đảng lãnh đạo để đảm bảo mọi chính sách, mọi đạo luật đều phải thực sự phục vụ nhân dân, phát triển đất nước, giữ vững độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, giữ ổn định chính trị xã hội, giữ gìn khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Đảng lãnh đạo để chống tư duy cục bộ ngành, cục bộ địa phương, lợi ích nhóm, tiêu cực, tham nhũng, lãng phí. Đảng lãnh đạo để bảo vệ người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

“Tôi muốn các đại biểu góp ý xem trong văn kiện đã đủ những yếu tố này hay chưa, đã rõ chưa, đã chạm đến những điểm yếu còn tồn tại hay chưa trên vận hành thực tiễn”, Tổng Bí thư yêu cầu.

Thứ sáu, về tinh thần đổi mới tư duy, đổi mới cách làm, đổi mới quản trị quốc gia theo phương châm kiến tạo và vì dân.

Theo Tổng Bí thư, thế giới thay đổi rất nhanh, thực tiễn trong nước cũng thay đổi rất nhanh. Nếu tư duy của chúng ta chậm hơn thực tiễn thì văn kiện sẽ lạc hậu ngay, thậm chí ngay khi vừa được thông qua.

Do đó, Tổng Bí thư đề nghị các đại biểu đọc văn kiện với tinh thần: có điểm nào vẫn còn tư duy cũ, cách nói cũ, cách làm cũ, có điểm nào chúng ta vẫn còn giữ thói quen quản lý theo kiểu xin cho, trong khi lẽ ra nhà nước phải đóng góp vai trò kiến tạo, phục vụ cho người dân và cho doanh nghiệp. Quản trị là quản trị kiến tạo phát triển chứ không phải là quản trị xin cho.

Đề nghị các đại biểu đóng góp bằng những ví dụ cụ thể từ ngành, địa phương mà mình phụ trách, Tổng Bí thư gợi ý, chỗ nào còn thủ tục rườm rà để làm cho doanh nghiệp nản lòng, chỗ nào cho người dân bức xúc vì đi lại nhiều lần là không giải quyết được việc. Chỗ nào còn chạy cơ chế, chúng ta cũng nêu thẳng, không né tránh. Có nhìn thẳng thì mới sửa được những tồn tại, những hạn chế đó.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên họp Quốc hội chiều 4/11. Ảnh: Duy Linh

Không chỉ dừng ở phương châm mà đi vào cơ chế vận hành

Thứ bảy, về những điểm mới, điểm đột phá

Văn kiện đã nêu 18 điểm mới, những định hướng được coi là đột phá, thể hiện tinh thần dám đổi mới, dám chuyển đổi mô hình phát triển, dám tổ chức lại bộ máy và phương thức vận hành. Tổng Bí thư đề nghị các đại biểu giúp trả lời hai câu hỏi rất quan trọng. Thứ nhất là 18 điểm mới ấy đã đủ tầm chưa? Thứ hai là còn những vấn đề nào chưa được gọi tên đúng mức ở trong văn kiện? Còn có nút thắt nào nếu không tháo gỡ bây giờ thì 5 năm tới chúng ta sẽ phải trả giá đắt hơn.

Nhấn mạnh Văn kiện Đại hội là văn kiện gốc, Tổng Bí thư chỉ ra chúng ta phải làm rõ được ngay từ đây thì sau này quá trình thể chế hóa, xây dựng luật, tổ chức thi hành sẽ thuận lợi hơn, thống nhất hơn, đỡ lúng túng hơn.

Ngược lại, nếu văn kiện còn chung chung, chưa hoàn thiện thì khi đưa vào luật sẽ sinh ra cách hiểu khác nhau, cách làm khác nhau, thậm chí vận dụng theo cách hiểu của cá nhân. Như vậy người chịu thiệt nhất chính là người dân.

Chính vì vậy, Tổng Bí thư chia sẻ mong muốn buổi thảo luận hôm nay và các vòng góp ý tiếp theo thật sự là những cuộc thảo luận thẳng thắn, trách nhiệm, xây dựng. Bởi, điều mà Đảng mong muốn, Quốc hội mong muốn, Chính phủ mong muốn và nhân dân mong muốn có một mẫu số chung rất cụ thể, rất gần gũi, rất giản dị: đó là đất nước phát triển bền vững, xã hội trật tự kỷ cương, ấm áp, nhân văn, người dân được bảo vệ và được trao cơ hội vươn lên bằng chính sức lao động của chính mình. “Ai làm đúng pháp luật thì được bảo hộ, ai làm sai thì bị xử lý công bằng, không có vùng cấm, không có ngoại lệ”, Tổng Bí thư khẳng định.

Trên tinh thần đó, Tổng Bí thư đề nghị mỗi đại biểu Quốc hội hôm nay đóng góp với tư cách người đại diện cho nhân dân, đồng thời cũng với tư cách là đảng viên, là cán bộ, là những người có trách nhiệm với đất nước, với xã hội, có trải nghiệm thực tiễn sâu sắc, nói lên điều mình thật sự thấy, điều mình trăn trở, điều mình dám chịu trách nhiệm.

Trong đó, Tổng Bí thư nhấn mạnh lại các yêu cầu cụ thể gồm: góp ý vào cái tính phản biện của thể chế, của pháp luật; góp ý vào tổ chức quyền lực nhà nước, cơ chế kiểm soát quyền lực, cơ chế chịu trách nhiệm cá nhân; góp ý vào phân cấp, phân quyền, mô hình chính quyền địa phương hai cấp, quan hệ giữa ba cấp chính quyền; góp ý vào mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước, Mặt trận, các đoàn thể chính trị xã hội và nhân dân sao cho thật sự gắn bó, thật sự đồng lòng; góp ý vào vai trò cầm quyền trong quản trị phát triển đất nước; góp ý làm rõ và làm sâu sắc thêm các điểm đột phá không chỉ dừng lại ở phương châm mà đi vào cơ chế vận hành.

“Tôi tin tưởng rằng với kinh nghiệm công tác, với sự gắn bó rất gần với cử tri, với bản lĩnh của mình, các đại biểu sẽ làm rất tốt trọng trách này”, Tổng Bí thư phát biểu.