Chuyển đổi rác thải từ “gánh nặng” thành “nguồn lực” cho phát triển kinh tế xanh

Tỷ lệ chôn lấp rác thải giảm từ hơn 80% xuống còn khoảng 59%

Thực tế, sau 3 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường 2020, quản lý chất thải rắn sinh hoạt đã có tiến bộ. Theo báo cáo các cuộc làm việc của Đoàn giám sát với Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nhiều địa phương triển khai thí điểm phân loại tại nguồn, cơ chế chính sách dần hoàn thiện, năng lực thu gom xử lý nâng cao.

Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Hồ Kiên Trung nhận định, công tác quản lý chất thải sinh hoạt ở Việt Nam đã có bước chuyển biến tích cực. Tỷ lệ chôn lấp rác thải giảm từ hơn 80% xuống còn khoảng 59%, trong khi một phần rác thải, đặc biệt là nhựa, đã được phân loại, tái chế thành nguyên liệu xuất khẩu với giá trị kinh tế cao.

Kết quả này phản ánh sự tiến bộ rõ rệt trong phân loại, thu gom và xử lý rác thải, đồng thời cho thấy năng lực tái chế chất thải rắn sinh hoạt đang được tăng cường.

Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước đã đầu tư vào lĩnh vực xử lý, tái chế rác thải, với 14 dự án nhà máy mới đang triển khai. Đó là tín hiệu tích cực, giúp nâng cao năng lực quản lý, giảm gánh nặng ngân sách và mở ra cơ hội phát triển bền vững.

Tuy vậy, ông Trung cũng nhìn nhận công tác quản lý rác thải sinh hoạt ở các địa phương vẫn tồn tại nhiều bất cập. Khối lượng rác phát sinh ngày càng tăng, trong khi việc lựa chọn, đấu thầu các đơn vị thu gom, vận chuyển, xử lý gặp khó khăn. Việc chuyển giao nhiệm vụ từ cơ quan quản lý sang doanh nghiệp, đơn vị dịch vụ theo quy định địa phương cũng phát sinh vướng mắc.

Một trở ngại lớn khác là giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải. Mặc dù một số tỉnh đã ban hành mức phí cụ thể, phần lớn địa phương vẫn lúng túng xác định giá phù hợp chi phí thực tế và khả năng chi trả của người dân, khiến việc triển khai thiếu thống nhất, rác vẫn còn ngổn ngang.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng tỷ lệ chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm 62%, nhiều bãi chôn lấp chưa đạt chuẩn, nguy cơ ô nhiễm đất, nước, không khí còn lớn; phân loại tại nguồn chưa đồng bộ; hạ tầng, tài chính, nhân lực và sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp còn hạn chế.

Việt Nam đang biến rác thải từ gánh nặng thành nguồn lực sau Luật Bảo vệ môi trường 2020. Ảnh minh họa

Hoàn thiện thể chế theo hướng minh bạch

Để công tác quản lý rác thải sinh hoạt đạt hiệu quả lâu dài, Phó Cục trưởng Hồ Kiên Trung nhấn mạnh, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách theo hướng minh bạch, đồng bộ, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho các địa phương và doanh nghiệp triển khai.

Đồng thời, phải đẩy mạnh xã hội hóa, thu hút nhiều thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào thu gom, vận chuyển, xử lý và tái chế chất thải, giảm gánh nặng ngân sách nhà nước. Cùng với đó, nâng cao ý thức, trách nhiệm cộng đồng từ hộ gia đình, doanh nghiệp tới từng người dân là yếu tố quyết định để rác được phân loại, giảm thiểu ngay từ nguồn phát sinh; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại trong xử lý, tái chế và thu hồi năng lượng từ rác, để chuyển đổi rác thải từ “gánh nặng” thành “nguồn lực” cho phát triển kinh tế xanh.

"Những giải pháp này nếu được thực hiện đồng bộ và quyết liệt, sẽ góp phần xây dựng môi trường sống xanh - sạch - bền vững, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân và đưa công tác quản lý rác thải ở Việt Nam lên tầm cao mới" - ông Trung khẳng định.

Về hành lang pháp lý, bà Nguyễn Thị Mai Phương - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội nhấn mạnh rằng, quản lý chất thải rắn sinh hoạt, đặc biệt là phân loại rác tại nguồn, phải được tiếp cận một cách đồng bộ, toàn diện và có lộ trình rõ ràng. Đặc biệt, việc tiếp tục rà soát, bổ sung, hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường 2020 là điều không thể chậm trễ.

Để quản lý hiệu quả chất thải rắn sinh hoạt, không chỉ trông chờ một giải pháp đơn lẻ. Ảnh minh họa

Có cơ chế giá phí khuyến khích công nhân môi trường thu gom, tái chế

Ở một góc nhìn khác, PGS-TS Bùi Thị An, Đại biểu Quốc hội Khóa XIII, nguyên Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng cho hay, mấu chốt để giải quyết vấn đề quản lý rác thải sinh hoạt đạt hiệu quả là người dân phải xây dựng thói quen bằng nhóm chính sách, cơ chế tài chính hỗ trợ.

Theo bà Bùi Thị An, về khung chính sách, cần phân rõ trách nhiệm của từng chủ thể, có cơ chế giá phí khuyến khích công nhân môi trường thu gom, tái chế, nhưng không nên cào bằng. Đồng thời, phải đồng bộ hạ tầng từ thu gom, vận chuyển đến xử lý, tổ chức quản lý cụ thể, hiệu quả và minh bạch thu - chi để người dân dễ tin tưởng và tham gia.

Để quản lý hiệu quả chất thải rắn sinh hoạt trong thời gian tới, bà Dương Thị Thanh Xuyến - Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải, Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, không thể chỉ trông chờ một giải pháp đơn lẻ.

Theo bà Xuyến, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, hướng dẫn người dân phân loại rác; lắng nghe các điểm nghẽn, phối hợp với địa phương giải quyết khó khăn trong thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt; khuyến khích và phát động phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường.

Song song với đó, Bộ cũng đẩy nhanh việc ban hành giá dịch vụ, quy định kỹ thuật thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt theo khối lượng và thể tích; khuyến khích áp dụng các công nghệ hiện đại, hiệu quả; triển khai rà soát đầu tư đồng bộ phân loại, thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt; xác định chính xác khối lượng rác để đầu tư tương xứng.../.