Những quyết sách mở đường cho Đổi mới

Nhìn lại hành trình phát triển 80 năm qua, nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Võ Hồng Phúc đã điểm lại những dấu mốc đáng nhớ và vai trò đặc biệt quan trọng của cơ quan này trong việc đưa đất nước vượt qua những thời điểm cam go, tiến vào giai đoạn hội nhập mạnh mẽ với thế giới.

Từ bao cấp đến đổi mới

Theo nguyên Bộ trưởng Võ Hồng Phúc, dấu ấn nổi bật nhất chính là giai đoạn Đổi mới bắt đầu từ năm 1986. Trước đó, nền kinh tế Việt Nam hoạt động theo mô hình tập trung, bao cấp với toàn bộ định hướng phát triển đều thông qua công tác kế hoạch. Tuy nhiên, từ Đại hội Đảng lần thứ VI năm 1986, đất nước bước vào giai đoạn chuyển đổi quan trọng, mở cửa nền kinh tế. “Công tác kế hoạch đã đóng góp rất to lớn trong sự nghiệp đổi mới toàn diện và trong cả một thời kỳ dài sau đó” - ông Võ Hồng Phúc nhấn mạnh.

Năm 1986, thực hiện Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ VI của Đảng, chúng ta đã bắt tay vào xây dựng kế hoạch cụ thể về phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 1986 - 2000, đưa ra định hướng phát triển mới cho đất nước bằng các quyết sách lớn về hoàn thiện xây dựng hệ thống pháp luật, xây dựng một cơ chế chính sách để thu hút nguồn lực cho phát triển kinh tế.

Đồng chí Võ Hồng Phúc, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư phát biểu tại Hội nghị tổng kết 20 năm đầu tư nước ngoài tại Việt Nam (năm 2008).

Đặc biệt, ngay từ năm 1986, Ủy ban Kế hoạch Nhà nước đã lần đầu tiên xây dựng Luật Đầu tư nước ngoài, một lĩnh vực hoàn toàn mới với nền kinh tế lúc đó. Mặc dù Việt Nam khi đó còn bị cấm vận, những bước đi đầu tiên này đã mở đường cho một loạt công ty phương Tây và châu Á bắt đầu tìm hiểu thị trường Việt Nam. Một số các công ty của Nhật Bản, Đài Loan, Hồng Kông đã tiến hành các dự án đầu tư nhỏ ban đầu, đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển sau này.

Bên cạnh nguồn lực từ nước ngoài, nguồn lực trong nước được xác định đóng vai trò quyết định. Do đó, thực hiện chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, Ủy ban Kế hoạch Nhà nước đã triển khai xây dựng Luật Công ty năm 1990 nhằm huy động nguồn lực trong nước. Luật quy định hai mô hình công ty là công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần với mục tiêu khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân.

Theo ông Võ Hồng Phúc, trước đó, chúng ta chưa từng có khái niệm về phát triển kinh tế tư nhân, nhưng việc ra đời của Luật Công ty đã tạo động lực mạnh mẽ cho khu vực tư nhân phát triển, trở thành một lực lượng kinh tế quan trọng của đất nước.

Đến giai đoạn 1991 - 2000, trong bối cảnh hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, Việt Nam mất đi chỗ dựa về viện trợ. “Tất cả các nguồn lực quan trọng trước đây từ khối các nước xã hội chủ nghĩa không còn, buộc chúng ta phải có quyết sách mới, táo bạo hơn, mạnh dạn hơn, đổi mới quyết liệt hơn nữa để phát triển” - ông Võ Hồng Phúc nhớ lại.

Ủy ban Kế hoạch Nhà nước, dưới sự lãnh đạo của đồng chí Phan Văn Khải, đã được giao nhiệm vụ xây dựng một chiến lược phát triển kinh tế hoàn toàn mới cho giai đoạn 1991 - 2000, dựa chủ yếu vào nội lực và khai thông các nguồn lực từ quốc tế. Giai đoạn này, Việt Nam bắt đầu thực hiện các luật về đầu tư, luật về công ty, bắt đầu mở cửa cho đầu tư nước ngoài và khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân.

Mở cánh cửa hội nhập với thế giới

Để huy động nguồn lực mới, một trong các nhiệm vụ quan trọng của Ủy ban Kinh tế Nhà nước là trao đổi, tìm hướng phát triển quan hệ kinh tế với Nhật Bản. Đồng thời, nghiên cứu, tìm hiểu khả năng để nối lại với quan hệ viện trợ và mở ra cơ hội làm ăn mới giữa Việt Nam với phương Tây. “Khó khăn lớn nhất của thời điểm đó là làm sao mở cửa được với thị trường phương Tây” - nguyên Bộ trưởng Võ Hồng Phúc chia sẻ.

Không chỉ phát triển kinh tế đối ngoại, Ủy ban Kinh tế Nhà nước, đứng đầu là đồng chí Phan Văn Khải đã tham gia cả vào mặt trận chính trị đối ngoại, nỗ lực đóng góp cho quá trình bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ. Từ đó, mở ra một giai đoạn mới với các quyết sách đột phá để phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn 1991 - 2000.

Đây là thời kỳ đặc biệt sôi động khi các nước phương Tây, các tổ chức tài chính quốc tế lần lượt vào Việt Nam, tìm hiểu cơ hội phát triển quan hệ. Nhiều hội nghị xúc tiến, tìm hiểu thông tin với các nhóm tư vấn, nhà tài trợ, tổ chức nước ngoài đã được tổ chức.

Cũng trong thời kỳ này, Hội nghị Nhóm tư vấn các nhà tài trợ quốc tế đầu tiên cho Việt Nam được tổ chức thành công tại Paris vào cuối năm 1993, với sự tham gia của đại diện từ 20 quốc gia và 16 tổ chức quốc tế. Đây là một bước ngoặt lớn giúp Việt Nam thu hút đầu tư nước ngoài bằng cả hai con đường, đầu tư từ tư nhân và nguồn hỗ trợ từ chính phủ các nước phương Tây, mở ra kỷ nguyên hợp tác quốc tế mạnh mẽ.

Tại hội nghị đầu tiên này, với nguồn hỗ trợ quốc tế mới, các nhà tài trợ đã cam kết tài trợ 1,8 tỷ USD, tương đương 14% GDP của Việt Nam. Trong những năm tiếp theo, Hội nghị Nhóm Tư vấn các nhà tài trợ được tổ chức hàng năm tại Paris hoặc Tokyo, dưới sự chủ trì của Ngân hàng Thế giới. Bên cạnh vai trò là cơ chế huy động vốn ODA chủ yếu và hoạt động điều phối các nhà tài trợ, hội nghị đã trở thành một diễn đàn đối thoại chính sách, đồng thời cũng đảm bảo trách nhiệm giải trình lẫn nhau giữa Việt Nam và các đối tác quốc tế.

Ở giai đoạn tiếp theo, các quyết sách lớn như xây dựng Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp (nâng cấp từ Luật Công ty vào năm 2000), Nghị định về quản lý ODA, cùng chiến lược hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng giai đoạn 2001 - 2010 đã giúp Việt Nam đạt được những thành tựu kinh tế - xã hội vượt bậc.

Nhìn lại quá khứ để hướng tới tương lai, những đóng góp và vai trò của Ủy ban Kế hoạch Nhà nước - Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ luôn được ghi nhận như những dấu son đậm nét trong lịch sử phát triển của đất nước.