Quản lý tài sản công: Từ phân tán đến minh bạch, hiệu quả

Định hình và phát triển hành lang pháp lý

Trước khi hệ thống pháp luật về quản lý tài sản công được thiết lập, tài sản nhà nước chủ yếu được điều hành bởi các quy định mang tính hành chính, phân tán. Khi ấy, tài sản công

vẫn được nhìn nhận như “chi phí” cho hoạt động công vụ hơn là một nguồn lực phát triển quốc gia. Cách tiếp cận này khiến việc đầu tư, khai thác, bảo trì, xử lý tài sản thiếu đồng bộ, dễ dẫn đến lãng phí, thất thoát.

Năm 2008, lần đầu tiên, Quốc hội thông qua Luật Quản lý, sử dụng tài sản nhà nước - bước khởi đầu cho việc hình thành nền quản trị tài sản nhà nước có nguyên tắc, có phân cấp, minh bạch. Nhưng phải đến năm 2017, khi Luật Quản lý, sử dụng tài sản công được ban hành, tư duy về tài sản công mới thật sự thay đổi, từ “giữ gìn” sang “khai thác hiệu quả”.

Quản lý tài sản công không chỉ là công việc kỹ thuật, mà là động lực tăng trưởng. Ảnh tư liệu.

Luật Quản lý, sử dụng tài sản công lần đầu tiên xác lập đầy đủ khái niệm “tài sản công”, bao gồm cả tài sản kết cấu hạ tầng, đất đai, tài nguyên thiên nhiên và tài sản tại doanh nghiệp nhà nước. Đây là sự thay đổi mang tính thể chế, khi tài sản công không còn là “gánh nặng quản lý” mà trở thành một nguồn lực có thể tạo ra giá trị kinh tế nếu được khai thác hợp lý, minh bạch, đúng luật.

Từ đây, một loạt văn bản dưới luật đã được Bộ Tài chính tham mưu xây dựng, như Nghị định 151/2017/NĐ-cP, các thông tư hướng dẫn định giá, cho thuê, liên doanh, chuyển nhượng tài sản công. Việc quản lý tài sản công bắt đầu đi vào nề nếp, có cơ sở pháp lý rõ ràng và hướng đến hiệu quả sử dụng thay vì chỉ bảo toàn hiện trạng.

Phát huy nguồn lực tài sản công trong kỷ nguyên mới

Báo cáo thực hành tiết kiệm, chống lãng phí của Chính phủ năm 2023 cho thấy, tổng số kinh phí, vốn nhà nước được tiết kiệm lên tới 83.087 tỷ đồng; năm 2024 là 64.014 tỷ đồng, trong đó một phần đáng kể đến từ việc quản lý, sử dụng tài sản công hiệu quả. Điều này đã phản ánh bước chuyển về chất trong tư duy sử dụng nguồn lực công.

Tuy nhiên, trong bối cảnh mới với nhiều biến động, một số quy định của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công đã bộc lộ hạn chế. Từ thực tế đó, Bộ Tài chính đã chủ động đề xuất sửa đổi luật nhằm tạo hành lang pháp lý phù hợp hơn cho việc quản lý hiện đại.

Ngày 20/12/2024, Văn phòng Chủ tịch nước đã công bố Lệnh của Chủ tịch nước công bố 9 Luật được Quốc hội khóa XV thông qua, trong đó có Luật số 56/2024/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của 9 luật thuộc lĩnh vực tài chính ngân sách. Luật Quản lý, sử dụng tài sản công nằm trong số 9 luật này. Cùng với đó là Nghị định số 114/2024/NĐ-CP, có hiệu lực từ 30/10/2024, sửa đổi Nghị định 151/2017/NĐ-CP, đánh dấu bước hoàn chỉnh hệ thống pháp luật về tài sản công trong giai đoạn mới.

Một trong những thay đổi trọng tâm của Luật Quản lý, sử dụng tài sản công là việc chuyển từ cơ chế phân cấp sang cơ chế phân quyền, nghĩa là thay vì chỉ được giao nhiệm vụ hành chính, các bộ, ngành, địa phương còn được trao quyền quyết định và chịu trách nhiệm sâu hơn trong toàn bộ chu trình mua sắm, sử dụng, xử lý tài sản công.

Ông Nguyễn Tân Thịnh - Cục trưởng Cục Quản lý Công sản, Bộ Tài chính khẳng định: “Việc sửa đổi cơ chế quản lý tài sản công lần này không chỉ tạo điều kiện cho các địa phương chủ động hơn, mà còn góp phần thúc đẩy việc huy động nguồn lực công một cách linh hoạt, hiệu quả, sát thực tiễn”.

Tiếp tục đổi mới để phát huy nguồn lực công

Năm 2025 mở đầu bằng một nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược: tổng kiểm kê tài sản công trên phạm vi toàn quốc, theo Quyết định số 213/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Lần đầu tiên, toàn bộ tài sản công từ trụ sở, đất đai, tài sản kết cấu hạ tầng đến tài sản được xác lập sở hữu toàn dân sẽ được cập nhật, chuẩn hóa, số hóa và đưa vào Cơ sở dữ liệu quốc gia.

Không dừng lại ở kiểm kê, Bộ Tài chính còn đang đẩy mạnh xây dựng hệ thống phần mềm liên thông giữa trung ương và địa phương, ứng dụng công nghệ trong giám sát, định giá, khai thác và theo dõi tài sản công. Đây là bước tiến căn bản từ “quản lý bằng giấy” sang quản trị bằng dữ liệu số.

Một tình huống đặc biệt đặt ra trong những năm gần đây là việc thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã, dẫn đến phát sinh lượng lớn tài sản công dôi dư là trụ sở cũ, phương tiện, nhà đất công v.v... Nếu không được xử lý kịp thời, số tài sản này dễ bị xuống cấp, chiếm dụng hoặc cho thuê, mượn sai quy định.

Trước thực tế đó, Bộ Tài chính đã kịp thời ban hành Thông tư 21/2022/TT-BTC, tiếp đó là Thông tư 66/2025/TT-BTC, cùng với việc đề xuất Chính phủ ban hành Quyết định số 2000/QĐ-TTg về lộ trình xử lý tài sản dôi dư. Lần đầu tiên, các địa phương được yêu cầu tổng hợp báo cáo định kỳ, công khai kết quả, bảo đảm tài sản công không bị lãng phí hoặc trục lợi.

TP. Hải Phòng là một trong những địa phương đi đầu cho công tác này. Theo đó, sau sắp xếp đơn vị hành chính, thành phố đã xử lý gần 90% trụ sở cũ trong vòng một năm, bằng hình thức bán đấu giá công khai hoặc chuyển mục đích sử dụng, thu về hơn 600 tỷ đồng cho ngân sách. Đây là mô hình đáng tham khảo trong cách biến tài sản tưởng như dôi dư, không sử dụng đến trở thành nguồn lực phát triển hạ tầng đô thị, giáo dục, y tế.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Bùi Văn Khắng đã nhiều lần nhấn mạnh, tư tưởng xuyên suốt trong chỉ đạo của Bộ Tài chính là: không để hợp thức hóa sai phạm hay lợi dụng danh nghĩa xử lý tài sản công để trục lợi cá nhân. Điều này hoàn toàn phù hợp với tinh thần chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, đặc biệt là yêu cầu kiểm soát quyền lực trong quản lý tài sản công, một lĩnh vực rất dễ phát sinh tiêu cực nếu không có công khai và giám sát xã hội.

Có thể thấy, từ một nền quản lý còn sơ khai, đến một hệ thống pháp luật từng bước hoàn thiện, hành trình quản lý tài sản công trong suốt nhiều năm qua là minh chứng sinh động cho quá trình chuyển hóa tư duy quản lý nhà nước, từ hành chính sang quản trị, từ duy trì sang khai thác, từ thủ công sang số hóa. Chặng đường ấy không chỉ ghi dấu sự trưởng thành của ngành Tài chính trong 80 năm qua, mà còn khẳng định: tài sản công không chỉ là tài sản của Nhà nước, mà là tài sản của nhân dân, cần được sử dụng vì lợi ích chung, với trách nhiệm cao nhất.