Số hóa và xanh hóa sẽ tái định vị ngành ngân hàng

Ngân hàng trong cuộc đua số

Một cuộc chơi hoàn toàn mới đang định hình lại bản đồ cạnh tranh của ngành ngân hàng Việt Nam. Nếu trước đây, lợi thế phần lớn được xác lập bởi quy mô tổng tài sản hay độ phủ mạng lưới chi nhánh, thì hiện tại, cán cân đang nghiêng rõ rệt về phía những ngân hàng có khả năng đổi mới, nhạy bén với công nghệ, linh hoạt trong chiến lược và chủ động nắm bắt các xu hướng mang tính cấu trúc như chuyển đổi số và tài chính xanh.

Trước bối cảnh thay đổi toàn diện này, nhiều chuyên gia cho rằng, ngành ngân hàng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn tái định hình sâu rộng. PGS.TS Nguyễn Hữu Huân – Giám đốc Chương trình Đào tạo thị trường chứng khoán, Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh nhận định, trong môi trường cạnh tranh công bằng hơn, không phải ngân hàng lớn nào cũng giữ được vị trí dẫn đầu, và cũng không ngân hàng nhỏ nào bị loại khỏi cuộc đua nếu biết tận dụng sức mạnh công nghệ và lựa chọn đúng chiến lược thị trường. Theo ông Huân, có hai trục chiến lược chính đang chi phối xu hướng phát triển của ngành ngân hàng: số hóa và xanh hóa.

Chuyển đổi số đang trở thành trụ cột chiến lược trong tái cấu trúc ngành ngân hàng. Ảnh minh hoạ.

Trên phương diện số hóa, các ngân hàng Việt Nam đang chứng kiến một làn sóng chuyển mình mạnh mẽ – từ hạ tầng công nghệ, quy trình vận hành cho đến mô hình phục vụ khách hàng. Sự dịch chuyển này không chỉ nhằm cắt giảm chi phí, mà sâu xa hơn là để tối ưu hiệu quả, nâng cao năng lực cạnh tranh và tạo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.

“Mô hình chi nhánh truyền thống với hàng trăm nhân sự đang dần nhường chỗ cho các chi nhánh công nghệ cao – nơi chỉ cần vài chục người nhưng vẫn phục vụ được hàng nghìn khách hàng mỗi ngày, nhờ ứng dụng trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn và tự động hóa quy trình” - ông Huân nhận định.

Song hành với quá trình số hóa là xu hướng xanh hóa, một yêu cầu tất yếu khi Việt Nam cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Theo ông Huân, trong bối cảnh này, các ngân hàng giữ vai trò trung gian huy động và phân bổ dòng vốn vào các lĩnh vực kinh tế xanh như năng lượng tái tạo, giao thông sạch, xây dựng bền vững hay nông nghiệp tuần hoàn.

“Hiện tại, dư nợ tín dụng xanh vẫn chiếm tỷ trọng nhỏ trong tổng dư nợ toàn ngành, nhưng đây được xem là một “đại dương xanh” với tiềm năng lớn, đặc biệt cho các ngân hàng quy mô nhỏ vốn có khả năng xoay chuyển chiến lược nhanh và dễ tiếp cận các thị trường ngách” – ông Huân đánh giá.

Dù vậy, cơ hội luôn đi kèm rủi ro. Ông Huân lưu ý rằng, hầu hết các dự án xanh hiện nay đều là mô hình thí điểm, lần đầu triển khai, dẫn đến thiếu dữ liệu tham chiếu, thiếu kinh nghiệm thẩm định và nhiều trường hợp chậm thu hồi vốn – như đã từng xảy ra với một số dự án điện gió.

“Để đi đường dài, các ngân hàng buộc phải xây dựng năng lực quản trị rủi ro bài bản hơn, phát triển bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với chuẩn ESG, đồng thời hỗ trợ khách hàng trong việc đáp ứng các yêu cầu về minh bạch môi trường, xã hội và quản trị,” ông Huân nhấn mạnh.

Trong khi các ngân hàng nhỏ tìm kiếm cơ hội bứt phá thông qua chuyển đổi số và tài chính xanh, thì các ngân hàng lớn lại hướng đến một “sân chơi” ở tầm cao hơn, đó là tham gia vào quá trình hình thành các trung tâm tài chính quốc tế.

“Nếu thành công, quy mô thị trường sẽ mở rộng gấp nhiều lần, không chỉ giúp các ngân hàng nâng cao năng lực cạnh tranh mà còn tạo thêm kênh dẫn vốn mới cho nền kinh tế trong nước” - ông Huân kỳ vọng.

Linh hoạt để bứt phá

Dưới góc nhìn chiến lược, nhiều chuyên gia khác cũng nhấn mạnh vai trò cốt lõi của công nghệ trong toàn bộ tiến trình tái cấu trúc ngành ngân hàng. Ông Lê Hoài Ân – chuyên gia nghiên cứu chiến lược ngành ngân hàng cho rằng, chính khả năng ứng dụng công nghệ sẽ trở thành thước đo năng lực cạnh tranh mới của các ngân hàng, thậm chí vượt lên trên cả quy mô tài sản hay vốn điều lệ. Theo ông Ân, thời gian tới sẽ chứng kiến một làn sóng tái cơ cấu toàn ngành xoay quanh ba yếu tố: đổi mới sáng tạo, tích hợp dữ liệu và khả năng thích ứng nhanh với biến động.

Công nghệ trở thành thước đo mới cho năng lực cạnh tranh của ngành ngân hàng. Ảnh: Báo Chính phủ.

Cũng theo ông Ân, trong bối cảnh mới, các ngân hàng nhỏ hoàn toàn có thể tận dụng lợi thế linh hoạt của mình bằng cách chọn đúng phân khúc khách hàng và khu vực địa lý phù hợp. Với tổng tài sản chỉ khoảng 200.000 tỷ đồng, một ngân hàng nhỏ chỉ cần tăng trưởng thêm 20.000 tỷ đồng là đã đạt được một nửa kế hoạch cả năm - một mục tiêu hoàn toàn khả thi nếu họ tập trung phục vụ tốt 50 - 70 doanh nghiệp vừa và nhỏ có năng lực tài chính ổn định.

“Tập trung vào ngách hiệu quả, khai thác thị trường địa phương chưa được phục vụ đầy đủ là một chiến lược thực dụng nhưng bền vững trong thời kỳ thị trường biến động nhanh và cạnh tranh gay gắt” - ông Ân cho biết.

Song song với việc tái cấu trúc nội tại, các ngân hàng cũng phải chủ động thích ứng với những thay đổi từ bên ngoài - đặc biệt là xu hướng điều chỉnh quy hoạch kinh tế vùng và sự dịch chuyển dòng vốn. Nhiều địa phương đang thay đổi mô hình tăng trưởng, khiến cấu trúc kinh tế chuyển dịch đáng kể.

Từ Tây Nguyên đến Bắc Trung Bộ - những khu vực từng được xem là “vùng trũng” về công nghiệp, nay đang nổi lên với các khu công nghiệp, hạ tầng logistics và dịch vụ công nghệ. Điều này buộc các ngân hàng phải đánh giá lại “dung sai thị trường”, xác định lại ngành ưu tiên cấp tín dụng, thậm chí sẵn sàng từ bỏ các mảng vốn đang hoạt động hiệu quả nếu không còn phù hợp với định hướng mới của địa phương./.