Hiện thực hóa mục tiêu xây dựng khu thương mại tự do tại Quảng Trị

Điều kiện cần và đủ

Tại Việt Nam, mô hình khu thương mại tự do được kỳ vọng sẽ tạo bước đột phá, mở ra không gian phát triển mang tầm quốc tế. Đà Nẵng là địa phương đầu tiên trên cả nước được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt thành lập khu thương mại tự do. Mới đây, Hải Phòng được Quốc hội ban hành Nghị quyết cho phép thí điểm mô hình này.

Các chuyên gia nhận định, Quảng Trị là tỉnh có vị trí chiến lược đặc biệt quan trọng trong khu vực Bắc Trung Bộ, với 3 cửa khẩu quốc tế đường bộ (Lao Bảo, La Lay, Cha Lo); 2 cảng biển nước sâu (Hòn La, Mỹ Thủy); 2 sân bay (Đồng Hới, Quảng Trị), có nhiều tiềm năng phát triển logistics, thương mại xuyên biên giới gắn kết chuỗi cung ứng trên hành lang kinh tế Đông - Tây. Những điều kiện đó tạo nền tảng thuận lợi để Quảng Trị nghiên cứu, hình thành và phát triển mô hình khu thương mại tự do gắn với cảng biển, cửa khẩu biên giới đường bộ, phù hợp với định hướng phát triển quốc gia và khu vực.

Khu kinh tế cửa khẩu quốc tế Lao Bảo được đánh giá có nhiều lợi thế tiềm năng để xây dựng trở thành khu thương mại tự do xuyên biên giới. Ảnh: Ngọc Thạnh.

Tại Thông báo số 101-TB/VPTW, ngày 28/10/2024 của Văn phòng Trung ương Đảng thông báo kết quả chuyến thăm và làm việc của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm tại tỉnh Quảng Trị (cũ), các đề xuất về xây dựng Đề án "Phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Quảng Trị gắn với tăng cường hợp tác với các tỉnh của nước bạn Lào để mở rộng không gian phát triển về phía Tây" và "Triển khai thí điểm mô hình khu kinh tế thương mại qua biên giới chung Lao Bảo - Densavan" đã được Tổng Bí thư, Chủ tịch nước ủng hộ.

Còn tại Thông báo số 241-TB/VPTW, ngày 28/6/2025 của Văn phòng Trung ương Đảng sau chuyến thăm và làm việc với Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Bình (cũ) và Quảng Trị của Tổng Bí thư Tô Lâm, Tổng Bí thư chỉ đạo: “Chủ động hợp tác quốc tế, phát huy tối đa lợi thế cửa ngõ hành lang kinh tế Đông - Tây, mở rộng không gian phát triển về phía Tây gắn với tăng cường hợp tác với các tỉnh của Lào; nghiên cứu xây dựng các khu thương mại tự do, gắn với cảng biển và các chuỗi cung ứng khu vực và quốc tế”.

Ông Hồ Đại Nam, nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận tỉnh Quảng Trị cho rằng, đây là những cơ sở chính trị quan trọng đặt nền móng cho việc thiết lập khu thương mại tự do, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Quảng Trị (sau sáp nhập địa giới hành chính).

“Việc xây dựng thành công các khu thương mại tự do gắn với khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan và chuỗi cung ứng trên hành lang kinh tế Đông - Tây hy vọng sẽ khai thác có hiệu quả các lợi thế so sánh của Quảng Trị về vị trí địa lý, kết nối giao thông, nguồn cung năng lượng, thương mại xuyên biên giới, mở ra không gian phát triển rộng lớn về phía Tây…”, ông Hồ Đại Nam nhận định.

Cần cơ chế đột phá

Theo ThS. Nguyễn Thị Trà Giang - Viện Nghiên cứu Chiến lược, chính sách Công thương, tỉnh Quảng Trị cần chủ động đề xuất và xây dựng đề án khu thương mại tự do phù hợp với điều kiện của địa phương.

"Tỉnh cần chủ động nghiên cứu mô hình và mạnh dạn đề xuất kế hoạch thí điểm. Đề án cần nêu rõ lợi thế của địa phương, mục tiêu, thu hút ngành nghề gì, quy mô ra sao, cùng các kiến nghị cơ chế đặc thù phù hợp. Địa phương phải tích cực tự thiết kế mô hình, thay vì chờ chỉ đạo hoàn toàn từ trên xuống. Khi được trao cơ hội thí điểm, địa phương sẽ là người hiểu rõ nhất cách phát huy thế mạnh và khắc phục điểm yếu của mình”, bà Giang góp ý.

Khu vực dự kiến xây dựng khu thương mại tự do tại Quảng Trị. Ảnh: Ngọc Tân

Cũng theo bà Giang, bên cạnh việc nghiên cứu, đề xuất cơ chế, Quảng Trị cần cải thiện mạnh mẽ hạ tầng và dịch vụ tại chỗ. Những hạng mục cần ưu tiên gồm: mở rộng mặt bằng khu công nghiệp, kho bãi, bảo đảm điện, nước, viễn thông chất lượng cao; cải thiện đường kết nối từ khu thương mại tự do tới cửa khẩu, cảng, sân bay gần nhất; xây dựng khu đô thị, nhà ở, tiện ích thu hút chuyên gia và lao động lành nghề đến sinh sống. Bên cạnh đó, địa phương phải chuẩn bị sẵn dịch vụ công chuyên nghiệp để giải quyết nhanh mọi thủ tục cho doanh nghiệp.

“Khu thương mại tự do đòi hỏi cách quản trị mở và chuyên nghiệp hơn so với thông thường. Do đó, nên lựa chọn những cán bộ có tư duy cải cách, thông thạo ngoại ngữ, am hiểu thương mại quốc tế vào bộ máy ban quản lý khu thương mại tự do. Đồng thời, mời gọi chuyên gia, tư vấn (trong và ngoài nước) hỗ trợ xây dựng quy trình thủ tục, hệ thống pháp lý tại khu thương mại tự do phù hợp với thông lệ, tiệm cận chuẩn mực quốc tế. Chính quyền địa phương cũng phải quán triệt nguyên tắc minh bạch, liêm chính trong quản lý khu thương mại tự do. Bên cạnh đó, cần tạo dựng cơ chế giải trình và chịu trách nhiệm trước UBND tỉnh và Chính phủ về kết quả hoạt động của khu thương mại tự do”, bà Giang nói.

Phân tích về lợi thế của địa phương, TS. Vũ Hoàng Mạnh Trung - chuyên gia Học viện Hành chính và Quản trị công cho rằng, sau sáp nhập, tỉnh Quảng Trị mới sở hữu tiềm năng phát triển vượt trội. Phạm vi địa lý rộng lớn hơn, bao gồm toàn bộ bờ biển dài, các cửa khẩu quốc tế chiến lược, các hệ thống cảng biển nước sâu, cùng các sân bay tạo thành một hành lang kinh tế đa phương thức mạnh mẽ. Vị trí này không chỉ là đầu cầu phía Đông của hành lang kinh tế Đông - Tây, mà còn là điểm nút quan trọng trên trục Bắc - Nam, kết nối thuận lợi với cả 3 miền. Việc sáp nhập địa giới hành chính mang đến cơ hội vàng để quy hoạch và phát triển các khu kinh tế đặc thù một cách đồng bộ và hiệu quả hơn, tận dụng tối đa lợi thế của hai địa phương trước khi sáp nhập.

Để biến những tiềm năng này thành động lực tăng trưởng thực sự, theo chuyên gia này, Quảng Trị cần cơ chế đột phá, vượt trội so với các mô hình phát triển kinh tế truyền thống. Việc hình thành và phát triển một khu thương mại tự do theo chuẩn mực quốc tế được kỳ vọng sẽ tạo ra bước nhảy vọt, không chỉ thu hút dòng vốn đầu tư chất lượng cao, mà còn thúc đẩy xuất nhập khẩu, phát triển các ngành công nghiệp và dịch vụ giá trị gia tăng, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh tổng thể của tỉnh.

Ngoài ra, TS. Vũ Hoàng Mạnh Trung nhấn mạnh, ở cấp quản lý trực tiếp, Quảng Trị cần có định hướng thu hút đầu tư có chọn lọc vào khu thương mại tự do, ưu tiên các dự án mang lại giá trị gia tăng cao, công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường và có khả năng tạo ra hiệu ứng lan tỏa, đồng thời, thu hút đầu tư và kết nối doanh nghiệp một cách chủ động.

“Một trong những định hướng quan trọng nhất và mang tính đột phá cho Quảng Trị là việc xây dựng Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo (Quảng Trị) - Densavan (Savannakhet, Lào) theo mô hình khu thương mại tự do kiểu mới. Quảng Trị có thể học cách xây dựng một khu vực kinh tế đặc biệt theo hướng thông thoáng về thủ tục, ưu đãi đầu tư minh bạch và định hướng ngành có liên kết quốc tế mạnh, biến khu vực đó thành một Singapore thu nhỏ về mặt cơ chế”, TS. Vũ Mai Hoàng góp ý.

Đề cập vấn đề phát huy lợi thế, ông Trần Chí Dũng, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Trường Hàng không và Logistics Việt Nam, Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam cho rằng, cảng Mỹ Thủy (đang được xây dựng) có nhiều triển vọng cụ thể của khu thương mại tự do theo mô hình một cảng miễn thuế. “Quảng Trị có thể tận dụng các cơ hội nổi trội của Việt Nam và Đông Nam Á hiện nay, chủ động tạo ra lợi thế cạnh tranh của mình để phát triển đột phá, trở thành một trung tâm vận tải, trung tâm giao thương quốc tế mới của khu vực, đầu tàu động lực của hành lang kinh tế Đông - Tây, phát triển cảng tự do thành trung tâm quốc gia cho thương mại và đầu tư toàn cầu, tạo ra những điểm nóng cho đổi mới”, ông Dũng nói.