Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn: Kiến thiết thể chế, xây dựng nền nông nghiệp văn minh, hiện đại

Mỗi năm có thêm 800 hợp tác xã mới ra đời

Lĩnh vực kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn không chỉ là một mắt xích trong bộ máy hành chính nông nghiệp, mà thực sự là lực lượng tham mưu cốt lõi trong tổ chức thể chế sản xuất, thúc đẩy liên kết, phát triển không gian nông thôn và nâng cao chất lượng cuộc sống của hàng chục triệu người dân nông thôn Việt Nam.

Kể từ khi thành lập năm 2003, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã trở thành lực lượng nòng cốt của Bộ trong việc hoạch định thế chế, chính sách và tổ chức thực thi hiệu quả lĩnh vực kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX).

Từ hành lang pháp lý đầu tiên là Luật HTX năm 2003, đến Luật HTX năm 2012 và là Luật HTX năm 2023 - đạo luật mang tính đột phá, đặt HTX vào đúng vị thế là chủ thể kinh tế tự chủ, bình đẳng, linh hoạt và sáng tạo - Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã đóng vai trò trung tâm kiến thiết thể chế.

Việt Nam phát triển vùng 1 triệu ha lúa chất lượng cao, gắn với tăng trưởng xanh và giảm phát thải. Ảnh: Lê Hoàng Vũ.

Hai thập niên qua chứng kiến sự phát triển vượt bậc về quy mô và chất lượng: từ hơn 14.000 HTX nông nghiệp vào năm 2003, đến năm 2024, cả nước có trên 23.500 HTX và hơn 35.000 tổ hợp tác, thu hút gần 4,5 triệu thành viên.

Trong đó, gần 2.200 HTX đã mạnh dạn ứng dụng công nghệ cao, trên 4.700 HTX ký kết hợp đồng liên kết sản xuất - tiêu thụ với doanh nghiệp; hơn 2.600 HTX trở thành chủ thể của chương trình "Mỗi xã một sản phẩm", từng bước khẳng định thương hiệu nông sản Việt trên bản đồ thế giới.

Doanh thu bình quân của HTX đạt 2,55 tỷ đồng/năm, thu nhập của lao động thường xuyên đạt 42,5 triệu đồng/năm, cao gấp 9,5 lần so với năm 2003. Mỗi năm có thêm 800 HTX mới ra đời, không chỉ đông về lượng, mà còn mạnh về chất, trở thành "mắt xích chiến lược" trong chuỗi liên kết nông nghiệp.

Từ vai trò đơn thuần trong sản xuất, HTX ngày nay đã trở thành cầu nối then chốt của liên kết chuỗi. Trên 4.000 HTX đã ký hợp đồng với gần 1.900 doanh nghiệp, liên kết với gần 600.000 hộ nông dân và hàng trăm tổ chức khoa học - tín dụng - khuyến nông.

Những mô hình thành công tiêu biểu như HTX Đồng Tâm (Lào Cai), HTX Chúc Sơn (Hà Nội), HTX Nông nghiệp Vĩnh Cường (Cà Mau), HTX Nông nghiệp xanh (Trà Vinh, nay là Vĩnh Long)… không chỉ đại diện cho sự chuyển mình của kinh tế hợp tác, mà còn là biểu tượng của nông nghiệp đổi mới sáng tạo, sản xuất sạch và khởi nghiệp nông thôn.

Song song với HTX, kinh tế trang trại cũng bứt phá mạnh mẽ với gần 30.000 trang trại đạt tiêu chí trên toàn quốc. Mỗi trang trại có diện tích trung bình 3,8 ha, giá trị sản xuất đạt gần 3 tỷ đồng/năm. Nhiều trang trại đã trở thành trung tâm ứng dụng công nghệ cao, gắn với du lịch sinh thái và đa dạng hóa sinh kế cho nông thôn.

Tiên phong tổ chức lại sản xuất quy mô vùng

Không dừng ở tổ chức sản xuất quy mô hộ và nhóm hộ, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã tiên phong tổ chức lại sản xuất quy mô vùng, gắn với thị trường trong nước và quốc tế.

Việc triển khai Nghị định số 98/2018/NĐ-CP ngày 5/7/2018 về chính sách liên kết sản xuất - tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp và gần đây là Đề án 1088 (năm 2022) về xây dựng vùng nguyên liệu nông, lâm sản đạt chuẩn đã đánh dấu bước tiến vượt bậc trong tư duy thể chế. Từ chỗ liên kết còn mang tính phong trào, đến nay đã có hơn 4.200 chuỗi liên kết bền vững được hình thành, hỗ trợ hàng triệu hộ nông dân sản xuất theo tiêu chuẩn, truy xuất nguồn gốc, bảo hộ thương hiệu và vươn tới các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc...

Đặc biệt, Đề án 1088 - một sáng kiến mang tầm chiến lược do Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn chủ trì - đã mở ra chương mới trong quản trị vùng nguyên liệu. Chỉ sau 2 năm triển khai, đã có gần 200.000 ha vùng nguyên liệu được thiết lập tại 14 tỉnh, kết nối trên 300 HTX và hàng trăm doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu. Đây không chỉ là vùng trồng nguyên liệu, mà còn là vùng tiêu chuẩn hóa sản phẩm, vùng đổi mới công nghệ, vùng quản trị dữ liệu nông nghiệp - hạt nhân của nền nông nghiệp xanh, tuần hoàn và thông minh.

Các mô hình liên kết điển hình như: chuỗi lúa gạo ST25 tại Sóc Trăng (Cần Thơ), chuỗi cà phê đặc sản Tây Nguyên, chuỗi xoài Đồng Tháp - Tiền Giang - Long An (Tây Ninh)... đã trở thành hình mẫu về hợp tác công - tư trong tổ chức sản xuất, truy xuất nguồn gốc và phát triển thương hiệu nông sản vùng miền…

Trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, khi yêu cầu về tăng trưởng xanh, nông nghiệp sinh thái và liên kết vùng ngày càng cấp thiết, thì lĩnh vực kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn ngày càng đóng vai trò quan trọng. Bằng nội lực vững vàng, nền tảng pháp lý đầy đủ, mạng lưới HTX ngày càng chuyên nghiệp, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn tiếp tục là người kiến tạo thể chế, người tổ chức sản xuất và người đồng hành bền bỉ với nông dân để đưa nông nghiệp Việt Nam tiến xa hơn, vững chắc hơn trên hành trình hội nhập và phát triển bền vững.

Sáu định hướng chiến lược để hiện thực hóa tầm nhìn 2045

Trong thời gian tới, lĩnh vực kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn sẽ tập trung vào 6 định hướng trọng tâm:

Thứ nhất, tái cơ cấu toàn diện khu vực kinh tế hợp tác, phát triển mô hình HTX thế hệ mới - không chỉ là nơi sản xuất, mà là trung tâm cung cấp dịch vụ nông thôn hiện đại. Thứ hai, tổ chức lại sản xuất nông nghiệp theo hướng liên kết chuỗi giá trị - vùng nguyên liệu - hệ sinh thái.

Thứ ba, phát triển nền tảng số dùng chung quốc gia cho khu vực kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn. Thứ tư, nâng cấp làng nghề và ngành nghề nông thôn thành không gian văn hóa - kinh tế - sinh thái thông minh, kết hợp giữa bảo tồn di sản, sáng tạo sản phẩm mới, phát triển du lịch cộng đồng và gìn giữ cộng đồng làng xã.

Thứ năm, đào tạo nguồn nhân lực phải là đột phá chiến lược. Thứ sáu, trong bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp (tỉnh - xã), cần xác lập lại vai trò của HTX như một đơn vị trung gian đại diện cho nông dân gắn kết với Nhà nước, thị trường và xã hội dân sự. Bên cạnh đó, vai trò của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn sẽ nâng tầm từ "quản lý" sang "kiến tạo phát triển"...

Tất cả các định hướng trên nhằm một mục tiêu duy nhất là nâng tầm kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn thành động lực chiến lược trong công cuộc xây dựng một Việt Nam nông nghiệp sinh thái - nông dân văn minh - nông thôn hiện đại và hạnh phúc vào năm 2045” - ông Lê Đức Thịnh - Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nhấn mạnh