Đã đến lúc doanh nghiệp nhà nước “vươn mình” mạnh mẽ

PV: Với quy mô tài sản, vốn và ảnh hưởng thị trường lớn, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang ở vị trí nào trong nền kinh tế hiện nay, thưa ông?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Theo số liệu của Bộ Tài chính công bố tháng 4/2025, tính đến hết năm 2024, cả nước có 671 DNNN (473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và 198 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ). Trong số này, có 6 tập đoàn kinh tế, 53 tổng công ty và phần lớn hoạt động trong các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế.

Nguồn: Bộ Tài chính. (Đồ họa: Phương Anh)

DNNN có vai trò quan trọng trong dẫn dắt, chi phối, trong những ngành, lĩnh vực quan trọng thiết yếu của nền kinh tế. Tuy nhiên, thực tế những năm qua, khu vực này cũng bộc lộ rất nhiều bất cập như: tỷ trọng của khu vực DNNN là quá cao so với các nước khác, cơ cấu khu vực DNNN còn bất hợp lý về ngành, vùng, quy mô; hiệu quả hoạt động thấp (năm 2023 có tới 134 doanh nghiệp còn lỗ lũy kế; chỉ số hiệu quả sử dụng vốn đầu tư (ICOR) ở khu vực DNNN khoảng 8 - 14 so với khoảng 3 - 5 ở khu vực tư nhân); trình độ kỹ thuật, công nghệ lạc hậu...

Thực trạng là kể cả khi làm ăn không thua lỗ, nhưng nhiều DNNN chưa thể hiện rõ vai trò kỳ vọng trong việc dẫn dắt, tạo động lực, mở đường, hướng dẫn, thúc đẩy các thành phần khác phát triển, thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị gia tăng. DNNN còn yếu ở những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và của khu vực DN Việt Nam. Đã đến lúc các DNNN cần “vươn mình” mạnh mẽ hơn để phát huy vai trò dẫn dắt trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

PV: Ông đánh giá như thế nào về chủ trương cũng như các chính sách gần đây của Đảng và Chính phủ nhằm “cởi trói” cho DNNN?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Những nguyên nhân, rào cản khiến các DNNN hoạt động chưa hiệu quả thời gian qua đã được thẳng thắn chỉ ra. Tôi đánh giá rất cao những quyết sách gần đây của Đảng và Chính phủ về phát triển DNNN như Luật Quản lý và đầu t ư vốn Nhà nước tại DN, cũng như chủ trương mới của Đảng về phát triển DNNN trong kỷ nguyên mới nhằm thay thế Nghị quyết 12-NQ/TW (khóa XII)...

Đây thực sự là những quyết sách “cởi trói” cho DNNN vươn mình. Đặc biệt, những điểm mới quy định tại Luật Quản lý và đầu tư vốn Nhà nước tại DN (Luật 68/2025/ QH15) chính thức có hiệu lực vào đầu tháng 8 mang tới kỳ vọng sẽ tháo gỡ nhiều điểm nghẽn để các DNNN bứt phá và là lực lượng nòng cốt của nền kinh tế.

PV: Theo ông, cần làm gì để thúc đẩy sự chuyển đổi ở các DNNN nắm giữ vai trò xương sống, nền tảng của nền kinh tế?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Tôi cho rằng, để thúc đẩy sự chuyển đổi ở các DN nắm giữ vai trò xương sống, nền tảng của nền kinh tế thì cần thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ và nhanh chóng. Thứ nhất, cần đẩy nhanh hoàn thiện thể chế thị trường tự do cạnh tranh và bình đẳng hơn, đảm bảo tính minh bạch, công khai trong các chính sách và quy định liên quan đến hoạt động của các ngành kinh tế trọng yếu nói chung, năng lượng nói riêng, khuyến khích cạnh tranh lành mạnh, dựa trên năng lực và hiệu quả thực chất bất luận là DNNN hay ngoài Nhà nước.

Thứ hai, để cải cách quản trị và nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành chủ chốt, cần đẩy mạnh tái cơ cấu, cổ phần hóa thực chất, việc này giúp các DN không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động, mà còn tạo cơ hội cho các nhà đầu tư tham gia vào quá trình phát triển nhất là các nhà đầu tư chiến lược có năng lực tài chính, công nghệ và kinh nghiệm quản trị tiên tiến, theo các chuẩn mực quốc tế.

TS. Nguyễn Quốc Việt

Thứ ba, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, năng lực quản trị và điều hành đồng thời tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động. Nhân sự có khả năng sáng tạo, đổi mới và làm việc hiệu quả trong môi trường cạnh tranh quốc tế là yếu tố quyết định thành công trong chuyển đổi của các DNNN.

Thứ tư, các cơ chế lương, thưởng và đãi ngộ cũng như thưởng phạt cần phải theo nguyên tắc thị trường, nhằm khuyến khích sự sáng tạo và hiệu quả; xây dựng hệ thống các chỉ số đánh giá hiệu quả hoạt động (KPIs) rõ ràng, khách quan và có thể đo lường được và thực hiện giám sát chặt chẽ hoạt động của DNNN thông qua các cơ chế kiểm toán độc lập, giám sát của cổ đông và các cơ chế quản trị minh bạch và hiện đại khác.

Thứ năm, tách bạch rõ ràng các nhiệm vụ mang tính chất công ích, ổn định thị trường, an sinh xã hội cần với hoạt động kinh doanh thuần túy và có cơ chế bù đắp phù hợp; trong nhiều trường hợp, cần tăng cường hợp tác công - tư và liên kết DN khu vực tư nhân để cùng triển khai các chiến lược kinh doanh lẫn nhiệm vụ có tính công ích.

PV: Thực hiện mục tiêu tăng trưởng cao đòi hỏi sự liên kết chặt chẽ giữa các thành phần kinh tế. Theo ông, DNNN cần đóng vai trò thế nào trong mối liên kết với DN tư nhân lớn, DN nhỏ và vừa Việt Nam để phát huy được tối đa tiềm lực, duy trì mức tăng trưởng cao của nền kinh tế?

TS. Nguyễn Quốc Việt: Để có thể liên kết các thành phần kinh tế khác, trước tiên DNNN cần nâng cao được năng lực cạnh tranh và thực sự đóng vai trò dẫn dắt trong một số ngành then chốt. Do vậy, cần tập trung vào các lĩnh vực mà Nhà nước cần nắm giữ để đảm bảo an ninh kinh tế, quốc phòng hoặc cung cấp các dịch vụ công thiết yếu.

Chỉ thị số 07/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về đổi mới quản trị, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh và thúc đẩy mạnh mẽ đầu tư phát triển của các tập đoàn, tổng công ty, DNNN yêu cầu DNNN phát huy vai trò dẫn dắt, tiên phong trong đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, xanh hóa và tái cơ cấu chuỗi giá trị theo hướng hiện đại. Đồng thời, nâng cao hiệu quả hoạt động, năng lực cạnh tranh và tận dụng vai trò đầu tư phát triển của SCIC (Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước) để thúc đẩy các ngành trọng điểm.

Song song đó, các DNNN cần hợp tác với các DN tư nhân lớn và cả các tập đoàn nước ngoài để xây dựng các chuỗi cung ứng đồng bộ, chia sẻ công nghệ, tài nguyên, và kinh nghiệm quản trị. Đặc biệt, các tập đoàn nước ngoài có thể đóng vai trò là đối tác chiến lược trong việc cung cấp công nghệ cao, mở rộng thị trường quốc tế và nâng cao năng suất lao động. Sự kết nối giữa các DN này sẽ giúp tối ưu hóa sản xuất, giảm chi phí và tăng cường năng lực cạnh tranh cho nền kinh tế.

Các DNNN có thể hợp tác với các doanh nghiệp tư nhân lớn và các đối tác quốc tế trong việc nghiên cứu, đổi mới, sáng tạo và phát triển các công nghệ mới, như công nghệ xanh, công nghệ số, hoặc các sản phẩm công nghệ cao. Việc này sẽ giúp tạo ra chuỗi giá trị bền vững và đa dạng sản phẩm, giảm sự phụ thuộc vào các nguồn lực truyền thống.

Các DNNN có thể đóng vai trò là cầu nối để đưa các sản phẩm của DN vừa và nhỏ vào thị trường trong nước và quốc tế. Đồng thời, các DN nhỏ có thể tận dụng các cơ hội này để nâng cao chất lượng sản phẩm, cải tiến quy trình sản xuất, và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Thông qua liên kết với các thành phần kinh tế khác, các DNNN cũng sẽ được thúc đẩy đổi mới phương thức quản trị, giảm thiểu sự can thiệp của Nhà nước vào hoạt động hàng ngày của DN, tạo cơ chế linh hoạt hơn trong việc tiếp cận vốn, nguồn lực, và thị trường. Ngược lại, sự đổi mới trong quản trị không chỉ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNN, mà còn tạo ra sự phối hợp nhịp nhàng giữa các DN và thành phần kinh tế khác trong nền kinh tế.

PV: Xin cảm ơn ông!