| Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025: Điểm hẹn đối thoại và kiến tạo chính sách Rủi ro pháp lý kìm hãm khu vực tư nhân phát triển lành mạnh, bền vững |
Đây là quan điểm được nêu trong phiên chuyên đề 2 với chủ đề “Khoa học - Công nghệ, Đổi mới sáng tạo - Sức bật để vươn mình”, trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2025, diễn ra chiều 15/9.
Nhiều điểm nghẽn làm chùn bước đổi mới sáng tạo
Trình bày báo cáo đề dẫn tại phiên chuyên đề, bà Trương Lý Hoàng Phi - Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP. Hồ Chí Minh đã khái quát về bức tranh tổng thể và các rào cản chính với khu vực tư nhân trong lĩnh vực khoa học công nghệ.
Bà Trương Lý Hoàng Phi phát biểu đề dẫn phiên chuyên đề |
Qua tổng hợp ý kiến doanh nghiệp và các vòng đối thoại địa phương, những điểm nghẽn trong lĩnh vực này trải dài từ nhân lực, thể chế, tài chính cho tới hạ tầng và hệ sinh thái hỗ trợ. Nổi cộm nhất là nhóm vấn đề về thể chế, pháp lý và thủ tục hành chính.
“Doanh nghiệp liên tục phản ánh tình trạng quy định pháp luật chồng chéo, thiếu nhất quán, dẫn đến bế tắc trong triển khai dự án. Thủ tục hành chính phức tạp, đặc biệt trong phê duyệt chủ trương đầu tư, phòng cháy, chữa cháy và các quy định chuyên ngành, làm tăng chi phí và kéo dài thời gian thực hiện”, bà Trương Lý Hoàng Phi cho biết.
Các điểm nghẽn trên không tồn tại riêng lẻ, mà tạo thành một vòng luẩn quẩn: thủ tục pháp lý rườm rà làm tăng rủi ro và chi phí tuân thủ khiến doanh nghiệp chùn bước trong đầu tư dài hạn vào đổi mới sáng tạo, từ đó gây thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, khiến năng lực hấp thụ công nghệ hạn chế, khó tiếp cận vốn. Kết quả là toàn bộ hệ sinh thái tư nhân bị kìm hãm.
Thực trạng này phản ánh trực tiếp vị trí thấp của Việt Nam trong Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII) 2024, đặc biệt ở các trụ cột Thể chế (58/133), Nguồn nhân lực và Nghiên cứu (73/133), Hạ tầng (56/133).
Tuy nhiên, theo bà Trương Lý Hoàng Phi, các vòng đối thoại địa phương cũng cho thấy những tín hiệu tích cực. Phú Thọ đã có quỹ phát triển công nghệ, Gia Lai có chương trình đào tạo nhân lực số, Hải Phòng với chính quyền số hay Tây Ninh tập trung ưu tiên phát triển xanh. “Đây là minh chứng rằng, khi có quyết tâm chính trị và cơ chế phù hợp, hoàn toàn có thể tháo gỡ điểm nghẽn và tạo hiệu ứng lan tỏa”, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ TP. Hồ Chí Minh nhấn mạnh.
Tạo sự công bằng trong tiếp cận tư liệu sản xuất mới
Trong phần tham luận, bà Bùi Cẩm Vân - đại diện Buymed chỉ ra, trong lịch sử kinh tế thường nói về "tư liệu sản xuất" là đất đai, tài nguyên hay vốn. Ngày nay, tư liệu sản xuất mới chính là dữ liệu và công nghệ. Nếu những tài nguyên quý giá này bị độc quyền hoặc phân mảnh, các doanh nghiệp trẻ, giàu tiềm năng sẽ khó có cơ hội vươn lên
Vì vậy, để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, điều quan trọng nhất là kiến tạo một sân chơi cạnh tranh thực sự công bằng, nơi Nhà nước đóng vai trò là "trọng tài", chứ không phải là một "người chơi".
Từ thực tiễn ngành dược, đại diện Buymed nêu nghịch lý, năm 2024 thị trường dược Việt Nam đạt gần 8,9 tỷ USD, đứng thứ hai Đông Nam Á, nhưng “10 công ty dược lớn nhất Việt Nam cộng lại vẫn nhỏ hơn một Kalbe Farma (3,9 tỷ USD) của Indonesia”. Nguyên nhân, theo phân tích, nằm ở sự phân mảnh, thiếu nghiên cứu và phát triển (R&D), chính sách còn nặng về bảo hộ thay vì khuyến khích cạnh tranh và đổi mới
Điều này khiến Việt Nam bỏ lỡ cơ hội tạo dựng những doanh nghiệp dẫn dắt đủ sức cạnh tranh quốc tế, đồng thời đánh mất hàng tỷ USD vốn hóa và hàng chục nghìn việc làm chất lượng cao ngay trên sân nhà.
Do đó, bà Bùi Cẩm Vân kiến nghị, Nhà nước cần mở quyền tiếp cận công bằng cho doanh nghiệp tư nhân thông qua dữ liệu mở và hạ tầng chia sẻ; triển khai sandbox đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực dược phẩm, y tế số, thương mại điện tử. Sandbox giúp cơ quan quản lý giám sát an toàn và doanh nghiệp có cơ hội triển khai mô hình mới.
Đồng thời, tư duy chính sách cần được cải cách theo hướng chuyển từ bảo hộ sang tạo động lực, bởi “bảo hộ quá mức sẽ giết chết động lực đổi mới”. Thay vào đó, Nhà nước cần làm trọng tài công bằng để mọi doanh nghiệp cùng tuân theo một chuẩn minh bạch.
Phiên chuyên đề 2 với chủ đề “Khoa học - Công nghệ, Đổi mới sáng tạo - Sức bật để vươn mình”. |
Thời điểm vàng tạo bệ phóng cho đổi mới sáng tạo
| Đây là "thời điểm vàng” cho sự phát triển của khoa học công nghệ và khu vực kinh tế tư nhân, khi những nỗ lực hoàn thiện pháp lý chưa từng có, với tinh thần “quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt” sẽ tạo bệ phóng cho đổi mới sáng tạo. |
Những bất cập trong lĩnh vực này thực tế cũng đã được các cơ quan quản lý nhìn nhận thẳng thắn và cụ thể hóa giải pháp tháo gỡ qua hàng loạt văn bản chính sách đã và đang được xây dựng. Chính vì vậy, ông Nguyễn Văn Khoa, Tổng Giám đốc FPT, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam cho rằng, đây là “thời điểm vàng” cho sự phát triển của khoa học công nghệ và khu vực kinh tế tư nhân, khi những nỗ lực hoàn thiện pháp lý chưa từng có, với tinh thần “quyết tâm cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt” sẽ tạo bệ phóng cho đổi mới sáng tạo.
Theo đó, ông liệt kê nhiều văn bản pháp lý quan trọng đang đồng loạt có hiệu lực như Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (tháng 10/2025); Nghị quyết số 214/NQ-CP, Nghị quyết số 04/2025/NQ-CP; Quyết định số 1131/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành Danh mục công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược; Nghị quyết số 138/NQ-CP của Chính phủ ban hành Kế hoạch hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân; Nghị quyết số 139/NQ-CP yêu cầu giảm 30% thủ tục, chi phí, thời gian cho doanh nghiệp.
Đặc biệt, cùng với Luật Công nghiệp công nghệ số, doanh nghiệp kỳ vọng Luật Đầu tư sửa đổi đang được xây dựng sẽ tạo nền tảng pháp lý đột phá.
Luật Công nghiệp công nghệ số điều chỉnh toàn diện các lĩnh vực công nghiệp công nghệ số, công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số, qua đó hình thành một nền tảng pháp lý đồng bộ cho các ngành công nghệ số mũi nhọn. Điểm nổi bật là quy định chi tiết về quản lý AI và tài sản số, nhằm đảm bảo minh bạch, an toàn, an ninh mạng và bảo vệ quyền lợi người dùng. Đây là bước đi quan trọng giúp Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong xây dựng khung pháp lý về công nghiệp công nghệ số.
Trong khi đó, Luật Đầu tư sửa đổi hướng tới việc cắt bỏ mạnh mẽ các thủ tục, quy định chồng chéo và điều kiện kinh doanh không cần thiết.
Theo World Bank, mỗi ngày chậm trễ trong cấp phép đầu tư có thể làm tăng chi phí dự án thêm 0,5 - 1% do lãi vay, chi phí cơ hội, trượt giá. Với một dự án FDI trị giá 200 triệu USD, chỉ cần chậm 30 ngày là doanh nghiệp đã mất thêm 1 - 2 triệu USD.
Do vậy, các doanh nghiệp tư nhân kỳ vọng, Luật Đầu tư sẽ thu hẹp phạm vi thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư chỉ với các dự án thật sự nhạy cảm về môi trường, quốc phòng, an ninh, tài nguyên. Đồng thời, phân cấp thẩm quyền nhiều hơn cho địa phương để giảm thiểu thời gian xử lý, chuyển mạnh từ cơ chế “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, tạo điều kiện cho doanh nghiệp chủ động hơn./.
